S'orìgine de sa limba turritana. S'ipòtesi pisana

S'orìgine de sa limba turritana. S'ipòtesi pisana
Nostra Segnora de su Late Durche, giai Santu Lenardu de Bosove

Su Libellum iudicum turritanorum, crònaca sarda de su sèculu XIII, descriende sos fatos de Gonare, fìgiu de Gantine de Lacon Gunale, narat chi Itocor Cambellas, pro ddu sarvare dae sos inimigos “quelu leait a portu de Turres, qui tandu fuit abitadu et populadu de mercantes pisanos, homines de bene et ricos”.

Custu est unu testimòngiu iscritu de sa presèntzia de òmines de sa Repùblica Marinara in Portu Turres. Sa fua de Gonare a Pisa est de su 1124. In su 1272, acabbadu su Regnu de Turres, sa tzitade fiat intrada in possessu de sa Repùblica comunale de Tàtari, finas a sa conchista aragonesa.

Sa limba de sos pisanos, base de su turritanu, diat èssere passada a Tàtari cando, fiat custa s’ipòtesi de su linguista Antonio Sanna, sa burghesia toscana si nche fiat tramudada dae su mare a chirru de sas baddes e de sos ortos de Tàtari, logu ricu de terrinos fèrtiles e in espansione.

Sa presèntzia pisana in su territòriu est cunfirmada dae s’istòricu Giuseppe Meloni, autore, paris cun Andrea Dessì Fulgheri, de Mondo rurale e Sardegna del XII secolo. Il condaghe di Barisone II di Torres. Ischimus chi sos giùighes Gonàriu II e Barisone II aiant donadu sa bidda de Bosove a sa catedrale de Santa Maria de Pisa e a s’ispidale de Ponte Stagno, semper de Pisa. S’ammentu de sos pisanos est galu biu in sa toponomàstica: in ue fiat in antis Bosove ddoe sunt oe sos cuartieris tataresos de su Late Durche e de Santa Maria di Pisa.

Max Leopold Wagner, in La lingua sarda, proponet una teoria diferente subra de s’espansione de su faeddu turritanu: a pustis de una sèrie de pestilèntzias chi aiant ispopulatu a Tàtari si fiat formada una populatzione fata massimamente dae pisanos, corsicanos e carchi genovesu. Su tzentru dae in ue si diat èssere ispainada sa limba diat èssere istadu pròpiu Tàtari.

“De gasi est nàschidu cuddu faeddu ìbridu chi oe faeddant in Tàtari, Portu Turres e Sosso, chi sa base est unu toscanu istropiadu, cun carchi rasta genovesa e cun bastante paràulas sardas”, in sas paràulas de Wagner.

Pro s’istudiosu tedescu su turritanu est de àrea linguìstica italiana, bidu ca su chi caraterizat una limba est sa morfologia e mentras in sardu su plurale essit in -s, su tataresu, che a s’italianu, tenet sa essida in -i. Custa limba est duncas, pro su linguista bavaresu, unu faeddu plebeu de derivatzione toscana chi si fiat formadu in su sèculu XVI.

Ipòtesi, custa, giai adotada in passadu dae istudiosos de cosas sardas. In Sassari e la sua lingua Leonardo Sole ammentat chi a faeddare de su turritanu comente de una specie di toscano del secolo XIII, corrotto più tardi da un po’ di corso e da molto spagnolo, fiat istadu Enrico Costa, e in antis suo su canònigu Ispanu, chi aiat definidu su tataresu un’italianu apuntu istropiadu.

(gianni muroni)

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *