Prus o mancu a mesaustu amus iscritu a subra de una cuntierra istadiale (inoghe) ponende carchi duda a subra de su progetu de pedire s’inserta de su paesàgiu sardu a intro de s’UNESCO. Sa chistione non est de tzertu contra a su paesàgiu sardu comente ermosura manna de su mundu, o contra a su reconnoschimentu de sa cultura nuràgica comente una de importu mannu. Sas dudas fiant e sunt de mètodu, non de sustàntzia. Leghende su documentu de sa Regione (inoghe), non si cumprendiat, e galu non sunt essidos a campu acraramentos, si si cheret pònnere in s’UNESCO sa Sardigna comente tziviltade nuràgica intrea, o si punnat a mìntere su paesàgiu culturale sou.
Si si bolet pònnere totu su nuràgicu in s’UNESCO, nos depimus dimandare si carchi àtera tziviltade manna est istada posta intrea in su patrimòniu mundiale, mescamente pro s’Itàlia (ca in ie bisòngiat chi colet sa rechesta). Sa risposta est chi nono. Sos Longobardos sunt istados postos a intro cun sete logos. Sa cultura romana non est istada posta a intro intrea, ma b’at sa villa de Tìvoli, sas tzitades de Pompei e de Ercolano e su patrimòniu istòricu de Roma e carc’àteru logu ebbia. Fintzas sos etruscos sunt a intro cun duos giassos ebbia (Cervèteri e Tarquìnia). Logos ùnicos, sos prus de importu e non totu cussos chi bi sunt.
Pro ite pro su nuràgicu si depet fàghere una cosa diferente? Su nuraghe Losa est sa matessi cosa de unu nuraghe ispèrdidu e isciusciadu? Domus de janas piticas e bòidas balent su matessi de, ponimus, s’Incantu de Potuvigari? Sa risposta est nono. E tando cale sunt sos giassos chi si sunt proponende a s’UNESCO?
Si si bolet pònnere in s’UNESCO su paesàgiu sardu, nos depimus dimandare sa matessi cosa: cale paesàgios italianos bi sunt? Si compidamus bidimus chi sunt tzentros istòricos de tzitades chi in pagu tretu ant arte meda (Venèzia, Màntova, Ferrara, etc.), o a s’imbesse giassos coerentes pro clima, tipu de prantadura e àteros piessignos (Dolomiti, Costera amalfitana, Etna, Langhas, etc.). Sas ìsulas chi bi sunt, sunt piticas medas (ìsulas Eolias). Sa Sardigna est bella meda ca est prena de variedade: dae sa Gaddura a su Sulcis sas domos, sa manera de traballare su terrinu, sa pedra e àteras milli cosas sunt diferentes. Comente est diversu su raportu cun sos resùgios nuràgicos, ca in carchi oru bi nde at de prus, in carchi de mancu. Fintzas s’istòria chi est bènnida posca at cambiadu su terrinu e su paesàgiu in manera chi mudat dae logu a logu.
Podimus nàrrere chi sa Sardigna est bella totu (finas su lagu de sos ludos rujos de Portovesme e sa penìsula Delta de Teulada?), ma non bisòngiat de ammisturare una rechesta ufitziale cun unu pàrrere nostru. Pensamus chi sa Sardigna est su logu prus bellu de su mundu? Est su matessi presumu chi tenent sos àteros de sos logos issoro. No est su chi balet pro una rechesta gasi de importu. E tando, torrende a su chistionu, cale paesàgiu sardu si cheret propònnere a s’UNESCO?