In custas dies est crèschida una cuntierra in sas retzas sotziales a subra de una prenda cun sa forma de berbeghe, seberada comente sìmbulu de sa Sardigna dae una domo de giojeris. Bi sunt problemas prus mannos, de tzertu, ma sa dificultade de nois sardos a istichire in su pensu de sos istràngios chi non semus petzi pastores, ma chi amus monumentos de ispantu, est istada semper manna. Nois sardos tenimus un’istòria de importu, ma paret chi gente meda si l’ismèntigat.
Ant a pòdere èssere de giudu duas initziativas essidas a campu dae pagu? Ambas duas sunt nàschidas pro amparare e fàghere connòschere s’erèntzia culturale chi tenimus in s’ìsula nostra. Sa prima est tzucada dae su Cesim (Centro Studi Identità e Memoria) chi at sa sea in Tàtari. Chie est ammanigende custa initziativa est un’assòtziu de archeòlogos famados, chi ant coladu sa bida a istudiare sas tumbas de s’antigòriu sardu. S’idea est cussa de mìntere in su Patrimòniu de s’UNESCO sas domus de janas pintadas o iscarpeddadas. Sa punna est, prima de totu, cussa de las contivigiare mègius e de non las fàghere rùere a terra. Posca cussa de otènnere unu reconnoschimentu internatzionale, gasi da pòdere atràere prus atentu dae sos istudiosos de onni oru de su mundu. A s’ùrtimu finas cussa de fàghere bènnere turistas a las bisitare. Sos amministradores de su Cesim tenent a mente chi su caminu pro s’inserta in su Patrimòniu UNESCO est longu e difìtzile e chi bisòngiat de fraigare una retza intra comunas, istudiosos e biddas.
S’àtera initziativa est nàschida dae unu partidu polìticu e cheret s’inserta in su Patrimòniu UNESCO de su paesàgiu culturale sardu. S’idea no est mala pro nudda, ma forsis est unu pagu tropu generica. Sos àteros paesàgios in su Patrimòniu sunt de zonas prus piticas e coerentes, comente sas bìngias de sas Langas in Piemonte o sa costera de Amalfi. Ammentende•si sos istorbos chi impitzant sa resèssida de sa dimanda, forsis bisòngiat de si preguntare bene de ite semus chistionende. S’initziativa est nàschida dae pagu e su tempus e s’energia non ant a mancare, finas ca est istada sustènnida giai da unu muntone de comunas.
Torrende isceda a sa dimanda e sa cuntierra de s’incumintzu, est giustu cussu chi at naradu calicunu, chi su problema de importu non est tantu de acrarire a sos àteros chie semus, ma de cumprèndere nois chie semus de a beru (istudiende e contivigende s’istòria e sa limba nostra) e in cale raportu semus cun chie nos pintat galu comente faghiat prus de chimbanta annos a como. Ca apo su sentidu chi ispricare a calicunu chi no at gana de intendere, arrenneghende•si puru, est comente pistare abba in su pistone.
Gabriele Tanda
Leave a comment
«Nois sardos tenimus un’istòria de importu, ma paret chi gente meda si l’ismèntigat.»?
Fossis però su chi no ischimus est chi semus de importu nois! Sinono aimus leadu o pótidu leare s’istória nostra pro su chi est, de importu solu ca nos importat, si est importante pro nois etotu a ischire chie semus, de ue benimus, ue semus, comente semus, ite amus fatu o nos ant fatu e cumprèndhere e ischire ite tenimus de fàghere, ischire menzus a ue andhare in sa libbertade e responsabbilidade chi tocat a totu sos umanos, si semus zente nois puru.
E deabberu no mi paret zustu a nàrrere chi Sardos meda s’irméntigant s’istória! Cale irméntigant, sa chi nos ant postu a istudiare in totu sas iscolas de onzi “ordine” e gradu?
Est chi zente meda sa prima istória de connòschere no la connoschet, no ndh’ischit nudha, e si faghimus contu de su chi est istada e ancora est s’iscola italiana in Sardigna – chi puru nos leat e pistat nessi oto e fintzas tréighi annos – tocat a nàrrere chi s’iscola italiana at coltivadu s’ignoràntzia de sos Sardos, nos at diplomadu e laureadu a ignorantes e presumidos puru, e cunvintos de àere istudiadu. Chentza chi mai unu bículu de ‘políticu’ (e no faedhemus de sos ‘intellettuali’!) apat tentu nudha de nàrrere e nudha de fàghere pro cambiare custa infamidade! Fossis sunt abbarrados tropu cuntentos ca issos fint… “Bravi”! E sunt andhados in boleos in cust’iscola infame. Prommossi! Bravi!!! Dignos “servitori” de donzi Innominato de manzoniana memoria.
Un’iscola infame no solu pro nois Sardos ma pro sos Italianos etotu (chi tiant tènnere issos puru diritu e dovere, fintzas a candho sa Sardigna est in s’Istadu italianu, de ischire carchi cosa de sa Sardigna e de sos Sardos puru.)
Proade a chircare, chirchendhe “a fustighedhu” o a microscópiu in sos líbberos impreados in totu sas iscolas e de cantos Editores, editziones e Autores bi at àpidu e b’at, a bídere si de sa Sardigna e de sos Sardos bi ponent carchi cosa e ite daent a cumprèndhere! Fossis de zente in Sardigna che ndh’aiat sos millénnios innantis de Cristos. Ma apustis in Sardigna no che at zente e ne istória; si ponent una cartina, ca sa Sardigna essit fora de su mare, za bi la ponent, ma desertu peus de su Sahara, a zisa de s’Antàrtide. E sempre “regione italiana” de candho de Itàlia no s’agataiat mancu sa peràula! Candho no b’iscrient cosas chi no sunt o apostadamente “omesse” si no própriu pro las cuare nessi ca no ndhe ischint un’azu!
De cust’iscola amus imparadu a abbaidare totu s’istória a ogros a fora, a ischire chi nois semus un’ampulla líchida. Pessade cale idea de nois etotu, cale “onore” e cale importàntzia amus cumpresu de àere! Pessade cale informatzione e seguresa e fidúcia in nois etotu amus pótidu coltivare e afortire in cust’iscola assurda de donzi pustu de vista foras cussu de sa dipendhéntzia prus maca e de donzi dipendhéntzia, fatos a zente chentza istória e mancu limba, si unu no at tentu s’intiga de si ndhe interessare in carchi manera e solu a contu sou, comente male, o fintzas bene, at pótidu ma a zisa de agu in su muntone de sa “paza” diplomada e laureada a s’atenta a ignorante e presumida.
Sas propostas pro interessare s’UNESCO andhant bene in totu sos sensos, de ischire, de cumprèndhere e cambiare in bonu. Ma si nois no cumprendhimus chi est importante pro nois, ca nois semus sos importantes in logu nostru pro nois etotu, intantu a sos àteros ndhe lis podet interessare fintzas pagu e nudha puru o mancari fintzas timire chi perdant carchi turista. Ma mescamente nois amus a sighire a tènnere sos matessi benes e richesas e possibbilidades bonas ma a ndhe aprofitare no amus a èssere nois e invetzes de nollas rispetare e contivizare las amus a lassare irbandhonadas, e mancari poníndhelis fogu puru, ispetendhe sos miràculos de totu sos políticos de bainnoromala prus afariados a contighedhos de aprofitamentu personale parassita (sempre in númene de sa zente…)