Chistiones (dia)crìticas: sos puntigheddos in sa i!

Chistiones (dia)crìticas: sos puntigheddos in sa i!

Sàbadu coladu amus bidu una de sas règulas pro chi s’endecasìllabu torret: chi siat de deghe, de ùndighi o de dòighi in totu, sa de deghe sìllabas devet èssere tònica. Como tocat de nch’intrare a intro de s’endeca (o de cale si siat àteru versu) pro more de unu càrculu su prus profetosu.

L’ischimus: a banda de èssere tònica o mancu, sa sìllaba est una unidade rìtmica; sa sìllaba est s’elementu mìnimu de su versu chi, resadu, podet èssere una vocale ebbia o una vocale acumpangiada dae un’àteru sonu, cunsonànticu o semicunsonànticu. Ma si tenimus duas vocales s’una in fatu a s’àtera, cantas sìllabas tenimus? Una o duas?

Abergiamus una parèntesi. Sighende sas règulas de sa Limba comuna tenimus s’esèmpiu de unu faeddu chi in sas traditziones literàrias tenet un’èsitu diferente dae su chi ant istabilidu pro sa Lsc: “fizu” in “logudoresu”; ”fillu” in “campidanesu”. In ambos casos tenimus duas vocales, duncas duas sìllabas. In limba comuna est “fìgiu”: tres vocales, ma semper duas sìllabas. Ponimus s’atzentu in sa tònica prima -i- petzi ca s’inditu est de nche lu pònnere in sa de tres dae s’ùrtima vocale. Sinono, marchende sa de tres dae s’ùrtima sìllaba, aìamus àpidu “figiu” sena perunu atzentu. De su restu, a bi nd’at de sardos chi pronùtziant sas tres sìllabas fi/gi/u?

Ma subra de sas vocales, àteros sinnos podimus marcare? Sighende sas règulas Lsc no. Ma in poesia emmo. Su sinnu diacrìticu de sa dièresi lu podimus impreare cando cherimus ghiare sa letura de sos versos. Pighemus sa de tres otadas de sa Mundana Cummèdia de Bore Pòddighe (sa chi at contivigiadu Pàulu Pillonca), sa prima chi nos lu mustrat:

Est beru chi fit Dante Alighïeri
de sentimentos fïeros, gagliardos
e nois semus che fizos bastardos
contra de issu in tale mestïeri.
Poi chi balet unu furisteri
naran a dicciu, prus de deghe Sardos:
ma totu custu ispaventu e paura
no faghet a sos donos de natura.

Pighemus su primu versu. Bidende lu semus su sinnu de sa dieresi in su sambenadu de Dante? Est a nàrrere chimbe sìllabas e non bator: “Alighieri” e non “Alighieri”. A dae chi sa sìllaba tònica -e- est sa de deghe, e duncas amus unu versu pranu, nd’abarrant ses. Ma “EstberuchifitDante” sunt sete. Tando non diat dèvere torrare, su versu.

Ma torrat, ca in su càrculu de sas sìllabas tenimus finamentas una sinalefe, fenòmenu chi si presentat cando sa vocale finale de unu faeddu si ligat a sa prima de su faeddu in fatu. Est a nàrrere: “EstberuchifitDanteˆAlighieri”. Ùndighi. Endecasìllabu perfetu! Gasi etotu in su de bator versos: “contradeissuˆintalemestieri”.

Sa sinalefe, però, no la marcamus nemmancu in poesia. E nemmancu b’at unu sinnu in sa sinèresi, chi est su contràriu de sa dièresi. Pighemus como s’ùrtimu versu in antis de sa serrada: “naran a dicciu, prus de deghe Sardos”. Inoghe sa -i- e sa -u de dicciu non faghent duas sìllabas. Inoghe sa chistione est prus pagu crìtica, perunu diacrìticu.

A s’àtera borta!

Màuru Piredda

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *