A prus de sas ses limbas tzèlticas ufitziales, su gallesu, su còrnicu e su brètone de su grupu britònicu, e s’irlandesu, su mannesu e su gaèlicu iscotzesu de su grupu goidèlicu, ddo’at ateruna limba nàschida dae sas matessi raighinas.
Est su shelta, o gammon, faeddadu dae sos irish travellers, sos nòmades irlandesos. Segundu un’istùdiu genèticu de su 2017 sos pavees, o mincéirs, sos àteros nùmenes chi sunt connotos, si nche sunt istesiados dae sa populatzione istantziale pagu prus a mancu in sa metade de su de deghessete sèculos. Custu cunfirmat sa traditzione chi sa càusa de su nomadismu fiat sa dominatzione de Oliver Cromwell chi in su 1652 aiat cunfiscadu totu sos terrinos de sos catòlicos de Irlanda, cajonende sa pèrdida de totu sos benes de sos prus pòveros.
Dae tando sos pavees rundant peri s’Irlanda e a coa sa Gran Bretagna. S’emigratzione a Inghilterra est crèschida meda in s’ùrtimu sèculu.
Su shelta est una limba sena de traditzione iscrita chi sos istudiosos nd’ant iscobertu s’esistèntzia pro sa prima borta in su de deghennoe sèculos.
Su lèssicu est pro su prus gaèlicu antigu, cun unas duamìgia paràulas esclusivas, ammisturadu cun s’ibernoinglesu, sa variedade de inglesu faeddada in Irlanda. Sa grammàtica est prus inglesa cun carchi influèntzia sintàtica gaèlica. Su shelta est unu criptoletu, chi sa funtzione printzipale est de non si fàghere a cumprèndere dae sos istràngios.
Una de sas caraterìstica de custos limbàgios est de cambiare s’òrdine de sas sìllabas. Pro nàrrere fìgiu in irlandesu est mac e in shelta kam. Pròpiu pro sa cunditzione de limba “segreta” non s’ischit meda de custu faeddu e ddo’est su cumbinchimentu chi siat usadu massimamente a intro de sa comunidade issoro, pro preservare custa segretesa. Ddo’at de cunsiderare chi in s’ùrtimu sèculu s’inglesu at modificadu bastante su chi fiat su shelta antigu, iscartziende·nche parte de sa cumponente gaèlica.
In sa Repùblica de Irlanda sos travellers sunt unos trinta mìgia, mentras in Gran Bretagna sunt nessi a duas bortas.
In sos annos ‘60 de su sèculu passadu su guvernu irlandesu aiat adotadu una polìtica de assimilatzione de sos pavees, ma sa detzisione no aiat megioradu sas cunditziones econòmicas issoro, bidu ca fiat finidos in sas periferias tzitadinas sena de amparu perunu.
In sos ùrtimos annos, postu a un’ala su pregiudìtziu negativu chi acumpàngiat totu sos nòmades, est cambiada sa pertzetzione de sa chistione, tantu chi dae su 2017 sa Repùblica de Irlanda ddis at reconnotu un’identidade ispetzìfica cunsiderende·ddos unu grupu ètnicu a banda.
(gianni muroni)
Leave a comment