Su mistèriu de sa limba mapuche

Su mistèriu de sa limba mapuche

                                  de Salvatore Serra

Su mapuche, mapudungún o mapuzungún, (dae su autoglotònimu mapudungun o mapuzugun ‘limba de sa terra’), chi li narant finas araucanu, ​ est s’idioma de sos  mapuches, unu pòpulu amerìndiu chi istat in sos chi como sunt    su Tzile e s’ Argentina. Su nùmeru de faeddadores ativos s’istimat chi siat intre sas 100.000 e sas  200.000 pessones e su nùmeru de sos connoschidores passivos àteras  100.000 pessones.

          Su mapuche at influidu in su lèssicu de s’ispagnolu in s’àrea sua de distributzione e, pro parte sua, at incorporadu imprèstidos linguìsticos dae s’ispagnolu e  dae su quechua.

Dae su 2013  est idioma ufitziale, in pare cun s’ispagnolu, in sa bidda tzilena de Galvarino, in ue istant pagu prus o mancu 9.100 indìgenos.

Sos istudiosos no ant galu detzisu comente lu classificare  e pro como lu cunsìderant una limba isulada o, nessi, una limba non clasificada, isperende de agatare elementos definitivos chi permitant de lu relatzionare cun àteros idiomas

     In una publicatzione de su 1970 su linguista Stark cunsideraiat su mapudungún un’ idioma imparentadu cun sas  limbas mayas de Mesuamèrica e, s’annu a pustis, su linguista Hamp naraiat sa matessi cosa. In su 1973 Stark at afirmadu chi su mapuche protzediat dae una limba chi issu li naraiat  «yucha», chi diat èssere sorre de su protu-maya e finas antetzessora de sas limbas yungas de sa costa de nord de su Perú e de sas limbas uru-chipaya: su uruquilla de sos uros chi como istant in sas ìsulas de su lagu Titicaca, Perú-Bolivia, e su chipaya, chi lu faeddant in su dipartimentu bolivianu  de Oruro. Ma in su matessi annu un’àteru linguista, Campbell, at naradu chi no est a beru

Sos istùdios de  Mary R. Key, publicados in su 1978 e in sos annos a pustis, cunsìderant su mapudungún relatzionadu cun àteras  limbas de Chile: su kawésqar e su yagán, chi ambas duas las faeddant sos pòpulos nòmades canoistas de sa zona australe e sunt a puntu de iscumparèssere, e cun sas  limbas  chon de sa Patagonia, calicuna estinta e calicuna a puntu de s’estìnghere. De seguru, a pàrrere de custa autora, b’at unu parentiu prus probianu intre  su mapudungún e sas  limbas panu-tacanas de Bolivia e Perú, relatzione chi aiat sinnaladu finas su linguista  Loos in su 1973. S’istudiosu  Key, in prus, proponet relatziones cun sos idiomas  mosetén e yuracaré de s’ est bolivianu.

In su 1987 su linguista istaduunidensu Joseph Greenberg at propostu unu sistema de classificatzione  de sas limbas  americanas in ue sa famìlia  amerìndia includiat sa majoria immensa de idiomas de su continente, finas a como agrupados in famìlias indipendentes mùltiplas.  Diant abbarrare in foras de custu grupu sa famìlia eschimu-aleutiana e sa  famìlia na-dené. Cunforma a custa classificatzione, su mapudungún diat formare parte de sas limbas andinas e, in intro issoro, de su grupu meridionale, in pare cun su alacalufe, su gennaken, su patagón e su  yagán.

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *