Sas istitutziones sardas sunt belle totus dormidas in contu de sardu ufitziale. Sas istitutziones friulanas, imbetzes, sunt gherrende a sa prus arta pro megiorare sa situatzione. Custu est su rendecontu de una cunferèntzia chi ant fatu in Friuli pro festare sos 30 annos de sa lìmba friulana unificada carchi die a como publicadu in italianu dae su giornale il Messagero Veneto. E nois? Galu cun su lanivùgiu de sos ignorantes o de sos contra a sa limba…
Cartellos istradales, targas in sos ufìtzios, imparòngiu in s’iscola de s’òbligu, festas, publicatziones, cuncursos. Totu in su nùmene de su friulanu. Custa est sa gherra chi su Friuli est faghende dae annos pro amparare sa limba sua, chi in sos ùrtimos tempos est perdende unu nùmeru de “feveladôr” (faeddadores) pari a su 0,6% cada annu.
«In fines, est unu datu positivu – narat Lorenzo Fabbro, presidente de s’Agjenzie regjonâl pe lenghe furlane, Arlef – si pessamus chi, fintzas a sos annos 2000, su friulanu fiat minimende cun unu ritmu de s’ 1% de faeddadores cada annu».
B’at àpidu unu megioru ma non bastat, si si pessat a totu su traballu chi ant fatu sas istitutziones friulanas. Un’istùdiu de su 2004 de su Dipartimentu de Sièntzias Econòmicas de s’Universidade de Údine, infatis, aiat fatu essire a campu chi s’agiudu pùblicu a su friulanu, dae su 1996 a su 2002, est istadu de 12 milliones de èuros.
Su cummentu in bonu de Fabbro est bènnidu costa a costa in un’addòviu ammaniadu pròpiu dae s’Arlef pro presentare sa publicatzione plurilìngue (friulanu, italianu e inglesu) «La grafie uficiâl de lenghe furlane» e festare sos 30 annos dae s’aprovatzione de sa grafia unificada de sa lìmba friulana.
Est istadu su 15 de trìulas de su 1986 chi su Cussìgiu Provintziale de Údine, fintzas cun sa dèlega de sa Provìntzias de Pordenone e Gorìtzia, at aprovadu sa proposta de una grafia unificada de su friulanu; pustis custa grafia est devènnida ufitziale cun sa lege regionale 15 de su 1996.
Una die istòrica (àteras limbas minoritàrias, comente su sardu, non podent bogare profetu dae una lege chi los amparet gasi) chi sos presentes no ant dudadu a l’ammentare comente “fortemente polìtica”.
In sa mesa de sos relatores, in prus de Fabbro, bi fiant fintzas su cussigeri regionale Vincenzo Martines, su Presidente de sa Provìntzia de Údine Pietro Fontanini, su delegadu pro su friulanu de s’Universidade di Údine Enrico Peterlunger, sos ex assessores a sa cultura de sa Provìntzia de Údine Giacomo Cum e Oscarre Lepre, su presidente de sa cummissione pro sa grafia de sa Provìntzia de Údine Adriano Ceschia e su glotòlogu Xavier Lamuela.
A Lamuela, professore catalanu de s’ Universidade de Girona, l’aiant isseberadu comente giùighe de sas detzisiones chi nch’ant giutu e s’elaboratzione de sa limba unificada, a bètia de sa proposta de sa Filologica Friulana.
«Custa publicatzione – at naradu Fabbro – at agiuadu a afortire galu de prus sa difusione de sa grafia ufitziale pro impreare in manera curreta su friulanu in cada livellu de sa comunicatzione formale». E si sa gherra chi ant fatu pro amparare su friulanu paret manna, b’at chie pedit de fàghere de prus.
Su primu est istadu Fontanini. «Diat tocare a fàghere de prus in su campu de sa toponomàstica. No andat bene – at naradu a boghes postas su presidente della Provincia di Údine – chi in Tarvisio b’apat cartellos istradales petzi in italianu e in islovenu o no in friulanu».
E Fabbro, pro parte sua, at pesadu sa chistione de sa limba friulana in iscola, augurende una « autonomia prus manna» in intro de s’istitutzione iscolàstica regionale.
Pro Martines, de su restu, «in Friuli si podet fàghere galu un’isfortzu» e at cunfirmadu chi «cun s’assessore Torrenti amus detzisu de intervènnere in sa Rai pro megiorare sa comunicatzione in limba friulana».
S’ocasione sst istada de profetu fintzas pro crarire sa netzessidade de una limba unificada. « Pro sarvare sas limbas minoritàrias – at cummentadu Adriano Ceschia –, bi cheret a mala bògia una koinè. Su passàgiu dae su status de ispontaneidade de limba faeddada a su status de limba de comunicatzione cumpleta e moderna b’est cando devenit fintzas limba iscrita insinnada a totus; pro custu est fundamentale una codificatzione unitària».
bortadura a incuru de Sarvadore Serra
Leave a comment