SLA in Sardigna: curpa de sos incuinantes?

SLA in Sardigna: curpa de sos incuinantes?

de Sarvadore Serra –

sla1
Unu retratu de Lou Gehrig

In Sardigna tenimus unu primadu chi non diamus chèrrere: su de sos malàidos de SLA. Si in totu Europa s’ismalàidant duas pessones cada chentumìgia abitantes e in Itàlia ses, in Sardigna sunt degheoto. In su Campidanu Mèdiu (chi rapresentat su campione tipu, ca b’at chentumìgia residentes) sa Rianimatzione de s’ospidale de Santu Baìngiu sighit in domo sèighi pessones chi non resessint prus a respirare a sa sola; ma sos malàidos sunt in totu trinta.

Ma, ite est sa SLA? Sa sigla cheret nàrrere “sclerosi laterale amiotròfica” Est una maladia neurodegenerativa chi, a su sòlitu, essit a campu a pustis de sos chimbanta annos. Càusat una degeneratzione de sos neurones de motu o motoneurones. Li narant fintzas Morbu de Lou Gehrig (dae su nùmene de unu giogadore americanu chi si l’aiat leada) o maladia de Charcot (dae su nùmene de su neuròlogu frantzesu chi pro primu l’at descrita in su 1860). In su bonu de sos casos, prus de su 90 pro chentu, sa maladia est isporàdica; galu sos sientziados non sunt a tretu de nos nàrrere cales sunt sas càusas, mancari chi in sos ùrtimos annos apant fatu istùdios medas e apant bogadu a campu ipòtesis medas.

In su 5 – 10 pro chentu de sos casos, imbetzes, si tratat de SLA familiare, est a nàrrere chi b’at pretzedentes in famìlia. Sas curas chi bi sunt como permitent petzi de illonghiare sa vida de su malàidu, ma s’èsitu est semper malu. Sos sìntomos càmbiant segundu sa forma de SLA. In su 75% pro chentu de sos casos b’at cuntratziones muscolares e debilesa de sos mùscolos. In s’àteru 25% b’at dificultades a faeddare e a ingurtire. Dipendet dae cale motoneurone est interessadu in antis, si si tratat de su de su truncu entzefàlicu e de su meuddu ispinale (esòrdiu ispinale) o de su de sa còrtiga tzerebrale (esòrdiu bulbare). Su malàidu perdet, a bellu a bellu, sa capatzidade de si mòvere, de faeddare, de ingurtire e, a s’ispissu, finas de respirare a sa sola. A bias sa SLA tocat su lobu frontale temporale e càusat demèntzia.

Sas càusas sunt multifatoriales: podent èssere genèticas o ambientales. Pro sas càusas genèticas, sos sientziados sunt istudiende sa parte chi tenet su gene SOD1 chi produit sa superòssidu dismutasi Cu/Zn. Pro sas càusas ambientales, sos sientziados faeddant, a un’ala, de su cuntatu cun agentes incuinantes, a s’atera, de sos tràumas frecuentes a conca chi podent tènnere sos atletas professionistas comente sos giogadores de fùbalu.

B’at una pregonta fundamentale, pro nois, chi galu non b’at una risposta. Proite in Sardigna b’at totu custos malàidos de SLA? Cales sunt sos fatores genèticos? E cales sos fatores ambientales? Sas rispostas possìbiles (semus pessende mescamente a sos fatores incuinantes) nos ponent a tìmere.

 

publicadu in su nùmeru 4 de Boxis de Murriali,sa rivista ghiada dae Manu Ennas

Leave a comment

4 Comments

  1. Pro sa veridade nois, in Sardigna, no amos idea de hanta hosa che de n’aer battiu dae continente e tutta’ in calesisiat lohu, sende sa Sardigna pahu abita’ e manna su bastante. Homente sa borta hi ant arreshiu su cammio in su portu de Genova garrigu de iscorias, e depiat imbarcare pro Sardigna. No si nd’at isc’iu prus nudda e chissai dae hando sa hosa andavat addainnaintis.

  2. Cando si faeddat de isvilupu sustenìbile no est unu modu de nàrrere. Nois cherimus una crèschida econòmica fundada in s’agricultura biològica, in s’agruindùstria, in su turismu difusu, no in indùstrias incuinantes chi non dant traballu e faghent ismalaidare sa gente. E s’arga de foras devet abbarrare in foras.

  3. …sa dzente normale,…si est fata currumper a su puntu de atzetare su ricatu ocupatzionale,de s’industria incuinante in giambu de triballiu,…o de bases militares semper po su matessi motivu,pagos si non nudda in beridade,…e in custu,adzuados dae tzertos partidos de massa ( de merda) e dae sos sindacados,…chi po prosperare issos,…si abassant a calesisiat livellu..

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *