Sas politzias autònomas de Paisu Bascu e Catalugna

Sas politzias autònomas de Paisu Bascu e  Catalugna

– de Salvatore Serra –

Sos guvernos de su Paisu Bascu e de  Catalugna e   sunt autònomos finas  in su manìgiu de s’òrdine pùblicu.  Tenent, difatis,  sas politzias  issoro.    In su Paisu Bascu b’est Etzaintza. In Catalugna bi sunt sos   Mossos d’Esquadra

S’Ertzaintza est sa politzia  de su Paisu Bascu. L’ant istituida in su 1982, aplichende s’Istatutu de Autonomia de su Paisu Bascu de su 1979. Cada agente de s’Ertzaintza si narat ertzaiña . Su  90% de sos agentes (in totu sunt 8.000) sunt òmines (e custa, pro nois, est una farta). B’at 25 cummissariados in totu sas provìntzias bascas.

S’ertzaintza tenet totu sas cumpetèntzias de òrdine pùblicu, seguresa de sos tzitadinos, tràficu e giogos e ispetàculos de su Paisu Bascu. Su corpus dipendet dae su Dipartamentu de s’Internu de su Guvernu Bascu.

Sas orìgines  de s’Ertzaintza comente fortza de politzia basca nche torrant a sas milìtzias munitzipales antigas, chi fiant organizatziones populares  a su servìtziu de sas amministratziones comunales, bogadas a campu pro sudisfàghere sas netzessidades de sa seguresa pùblica. Ma est sceti in su sèculu XIX chi, lassende a un’ala sos isfortzos voluntaristas, naschet una politzia professionale. Est istada una resposta a su banditismu, chi fiat cunseguèntzia de sos abbolotos  polìticos e sotziales  de s’agabbu de su sèculu XVIII.  Su cuntestu detzisivu pro sa cunfiguratzione sua b’est istadu  durante sa  Prima Gherra Carlista, cando sos “Miqueletes” de Biscaia e de Guipúscoa e sos “Minyons” de Álava ant cumintzadu sas atividades issoro.

Cando bi fiat sa Gherra Civile, su primu Guvernu Bascu de José Antonio Aguirre, leende sas cumpetèntzias de “mantenimentu de sa paghe sotziale  e de s’òrdine pùblicu”, at iscontzadu  sos corpos de seguresa chi bi fiant  e at creadu un’organizatzione noa  chi l’ant postu a nùmene “Ertzaña”, mancari chi su primu nùmene siat istadu “Policia Militar d’Euzkadi”.  Fiat formada dae s’Ertzaña a pee e dae s’Ertzaña Igiletua, o setzione motorizada. Su ministru de s’internu  fiat Telesforo Monzón e sa sede  fiat in su palauet d’Ibaigane de Bilbao (chi como est sa sede de s’ Athletic Club de Bilbao).

Sa paràula Ertzaiña («Guàrdia de sa bidda») l’at imbentada Esteban Urkiaga «Lauaxeta», iscritore natzionalista bascu fusiladu dae sos franchistas cando bi fiat sa Gherra Tzivile Ispagnola.

Sos Mossos d’Esquadra (Pitzocos de Iscuadra) sunt sa politzia  de sa  Generalitat de Catalunya.  Custa fortza de politzia l’ant torrada a fundare cun sa  Lege 19/1983 aprovada dae su  Parlamentu de Catalugna su 14 de trìulas   de su  1983.  Tenet funtziones de  seguresa in sas tzitades, politzia amministrativa, politzia giuditziària, interventu e politzia de prossimidade, chi sunt de cumpetèntzia de sa  Generalitat.

Est formada dae 16.973 politzotas  e politzotos, chi si distribuint in unu sistema cumplessu de organismos tzentrales e territoriales. Sa sede tzentrale operativa est in su  Complex Central Egara, in  Sabadell, in ue b’est s’ufìtziu de su Subdirector Operatiu de la Policia.

In s’istòria longa  de custu  corpus fundadu a printzìpios de su sèculu 18 b’at àpidu eventos medas. In su cumintzu sas  Esquadres de Catalunya serviant sceti pro bìnchere sas ùrtimas resistèntzias austriatzistas e pro tènnere sos bandidos. Las ant abolidas in su 1868 e las ant torradas a pònnere in su 1876. In sos annos de sa segunda repùblica  sunt istadas semper a s’ala  de sa Generalitat, e pro custa resone sa ditadura franchista las at abolidas in su 1939. Prus a tardu, però, in su 1950, sa Diputació de Barcelona at creadu unu corpus sìmile chi fiat fidele a su regìmene. Pustis, cando est torrada sa democratzia e b’est istada torra sa Generalitat,  in su 1980 sos Mossos sunt torrados a sos òrdines  de sas istitutziones catalanas  e si sunt cambiados in una politzia democràtica chi dae su  1994 fintzas a como s’est fata semper prus importante.

Ligàmenes:

http://ca.wikipedia.org/wiki/Ertzaintza

http://ca.wikipedia.org/wiki/Mossos_d%27Esquadra

 

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *