– de Salvatore Serra –
S’ikastola est una casta de tzentru educativu cooperativu chi impitat comente limba veiculare s’euskera. Faghet parte de su sistema educativu in euskera. Custas iscolas sunt essidas a campu in su sèculu XX in sas comunidades ibèricas de Paisu Bascu, Navarra e Castilla e León (cuncretamente, in s’enclave de Treviño), gasi comente in su Paisu Bascu frantzesu. Si distinghiant ca impitaiant custa limba in unu mamentu chi non fiat presente in sos sistemas educativos pùblicos.
- In su Paisu Bascu, cun s’insertada de s’insinnamentu in euskera in su sistema de educatzione pùblica, sa situatzione de sas ikastolas est istada argumentu de un’arresonu polìticu chi punnaiat a sa recunversione issoro in tzentros pùblicos. In custa manera, cun s’aprovatzione de sa Lege de s’Iscola Pùblica Basca in su 1993, unas cantas ikastolas ant detzisu de s’integrare in sa retza educativa pùblica, mantenende su nùmene de “ikastola”, ma funtzionende in pràtica comente iscolas privadas in cunventzione.
- In Navarra su prus de sas 15 ikastolas cunt iscolas privadas. In custa comunidade, pro more de una situatzione de diversidade linguística istòrica in su territòriu suo, cunforma a su printzìpiu de su predomìniu linguìsticu, s’euskera est coufitziale cun s’ispagnolu sceti in su giassu bascòfonu (nord), cando chi in su tzentru e in su sud de sa Comunidade Forale sa limba ufitziale est s’ispagnolu (mancari chi in su giassu mistu de su tzentru s’euskera siat mesu-ufitziale). Pro custu s’amministratzione pùblica cuncordat sos sitos de sas ikastolas in sos giassos bascòfonu e mistu.
- In su Paisu Bascu frantzesu s’euskera, comente sas àteras limbas regionales, no est ufitziale, mancari chi siat permissu s’insinnamentu in ikastolas privadas. Sas ikastolas de custa regione sunt agrupadas in s’organizatzione Seaska, e sos professores leant s’istipèndiu dae su Ministèriu de s’Istrutzione frantzesu. In prus, in sos ùrtimos annos s’euskera est intradu de prus in s’educatzione pùblica, in forma de modellu bilìngue euskera-frantzesu.
- In Castilla e León in su 2003 ant abertu sa prima ikastola in su munitzìpiu de La Puebla de Arganzón, pro cuntentare sa dimanda de sos istudentes de s’ Enclave de Treviño.
ISTÒRIA
In su 1914 ant fundadu sa prima ikastola. In su 1932 ant fatu su primu assòtziu de ikastolas. Sa gherra tzivile ispagnola e sa polìtica de restritzione ufitziale de s’insinnamentu de sas limbas ibèricas diferentes dae s’ispagnolu ant cumportadu s’iscumparta de sas ikastolas, e duncas unos cantos grupos de babbos e mamas ant iscolarizadu a cua in euskera sos fìgios issoro: in custa òpera s’est distinta comente pionera Elbira Zipitria (1906–1982), chi dae su 1943 at cumintzadu a dare letziones in sa domo sua de San Sebastián.
Dae su 1957 finas a su 1975 b’at àpidu una crèschida manna de sas ikastolas. In su 1957 ant abertu in Bilbao sa prima ikastola de Vizcaya (sa segunda ikastola de Bilbao l’ant aberta in su 1963 e pustis sunt bènnidas sas de Igorre, Plencia, Berriz e Bermeo). Sa prima ikastola de Guipúzcoa l’ant aberta in San Sebastián in su 1961. In su1963 ant cumintzadu a funtzionare sas primas ikastolas de Álava. In su 1964 ant abertu sa prima ikastola in su Paisu Bascu frantzesu. In Navarra ant proadu a nd’abèrrere una in s’istiu de su 1963, ma non bi sunt resessidos finas a su 1965, cando est intrada in funtzione sa de Pamplona.
In su 1968 unu decretu guvernativu cunstataiat chi b’aiat “ pitzinnos medas marcados a iscolas no autorizadas” e “ mìgias de pitzinnos chi sighint iscolas chi fuint a cale si siat controllu“. Su problema pro sos iscolanos de sas ikastolas fiat su de non pòdere otènnere su Libru de Iscolaridade cando agabbaiant sos istùdios (cun s’ostàculu chi custu cumportaiat pro sighire sos istùdios mèdios e superiores), ca sas ikastolas non fiant tzentros ufitziales de insinnamentu. Pro custu sos assòtzios de babbos e mamas ant chircadu s’amparu de sa Crèsia catòlica pro lograre sa legalizatzione de sas ikastolas, cunfigurende·las comente tzentros educativos suta de sa responsabilidade de sas parròchias e de sos òrdines religiosos, o regularizende·las comente tzentros ligados a iscolas pùblicas. Custa solutzione at permissu sa multiplicatzione de sos tzentros, e in su 1969 ant fundadu sa Federatzione Diotzesana de Ikastolas, sa cale s’est cambiada, cando est lòmpida sa democratzia, in federatzione làica.
In su mese de santugaine de su 1980 su Cunsìgiu de Istrutzione de su Guvernu Bascu at firmadu cun su Ministèriu de s’Istrutzione sa Cunventzione de sas Ikastolas, regularizende in manera definitiva sas 1.738 àulas de su Paisu Bascu.
Dae su mese de santugaine de su 1998 b’at un’ikastola preiscolare in sa tzitade istadunidensa de Boise (Idaho),s’ùnica chi b’est in foras de Europa.
FEDERATZIONE
Sas ikastolas tenent unu caràtere autònomu e collàborant a pare pro mèdiu de sas federatziones de ikastolas. Sa Cunfederatzione de Ikastolas traballat pro mèdiu de chimbe federatziones:
- Federatzione de Ikastolas de Álava, pro sa provìntzia de Álava.
- Federatzione de Ikastolas de Vizcaya, pro sa provìntzia de Vizcaya.
- Federatzione de Ikastolas de Guipúzcoa, pro sa provìntzia de Guipúzcoa.
- Federatzione de Ikastolas de Navarra, pro sa comunidade forale de Navarra.
- Seaska, federatzione de ikastolas de su Paisu Bascu frantzesu.
De abbaidare finas: Ikastolen Elkartea
FESTA DE SAS IKASTOLAS
In sos territòrios diferentes cada annu b’at una festa multitudinària pro collire fundos e agiuare economicamente sas ikastolas organizadoras, o pro agiuare sa creatzione de ikastolas noas. Cada annu si reùnent mìgias de pessones in:
- Kilometroak, in Guipúzcoa.
- Ibilaldia, in Vizcaya.
- Nafarroa Oinez, in Navarra.
- Araba Euskaraz in Álava
- Herri Urrats, in su Paisu Bascu frantzesu; si festat cada annu in sa localidade de Saint-Pée-sur-Nivelle.
REFERÈNTZIAS
– Homenaje a Elvira Zipitria, pionera de las ikastolas
– Boletín Oficial del País Vasco – BOPV
– Calle
– El movimiento de las Ikastolas Un pueblo en marcha.
– «Boiseko Ikastola | Basque Preschool».
– «Mucho calor y masiva afluencia de euskaltzales a Nafarroa Oinez – GARA – euskalherria.com».
– Cien mil euskaltzales avalan el Nafarroa Oinez en su XXV aniversario DEIA
– La ikastola Labiaga disfruta la resaca de un Nafarroa Oinez “redondo”
LIGÀMENE DE S’ARTÌCULU: https://es.wikipedia.org/wiki/Ikastola
LIGÀMENES ESTERNOS
- Wikcionario
- Wikimedia Commons.
- Federación de Ikastolas
- Entrada de ikastola en la Enciclopedia Auñamendi
Leave a comment