– de Salvatore Serra –
Haiti, de manera ufitziale Repùblica de Haiti, est un’Istadu chi s’agatat in s’ìsula de Hispaniola, in su Mare de su Caribe. Unu tempus fiat una colònia frantzesa. Sos haitianos sunt istados sos segundos, in su continente americanu, a pustis de sos Istados Unidos, a decrarare s’indipendèntzia, su primu de ghennàrgiu de su 1804.
Haiti est unu de sos Istados prus populosos de su Caribe, e istat a làcana cun sa Repùblica Dominicana.
Sos indianos Tainos acudidos dae Sudamèrica sunt istados sos primos a istare in Hispaniola. In su mese de nadale de su 1492 sunt lòmpidos a cue finas sos colonos ispagnolos, ghiados dae Cristoforo Colombo e dae sa tropa sua de 39 marineris.
A pustis de sos ispagnolos, finas sos frantzesos ant postu colònias in s’ìsula. Sos frantzesos s’ant leadu sa parte de ponente, chi como si narat Haiti, e sos ispagnolos s’ant leadu sa parte de oriente, chi como si narat Repùblica Dominicana.
Sos frantzesos nch’ant batidu a Haiti mìgias de iscravos africanos pro los fàghere traballare in sos curtivos de canna de tzùcaru. In su giru de pagu tempus, sa populatzione africana at crèschidu e nch’at coladu su nùmeru de sos europeos. Sos iscravos africanos ant gherradu pro sa libertade issoro e, in su 1804, Haiti at otentu s’indipendèntzia. In su tempus presente, Haiti tenet una populatzione de 10 milliones de pessones. Sa cumpositzione ètnica est pro su 95% africana sudsahariana e pro su 4% europea, cun unu nùmeru bassu a beru de haitianos multiètnicos. Su frantzesu est sa limba ufitziale in Haiti. Àteras limbas chi si faeddant in cue sunt su crèolu haitianu, s’ispagnolu e s‘inglesu.
Su frantzesu: limba ufitziale de Haiti
Haiti e su Canadà sunt sos ùnicos Istados soberanos in sa regione americana chi tenent su frantzesu comente limba ufitziale. In Haiti su frantzesu l’impitant in sos documentos ufitziales, in su sistema iscolàsticu e in sos mèdios de informatzione. Su frantzesu est sa limba iscrita istandard in Haiti. Mancari su frantzesu siat sa limba amministrativa, petzi su 40 pro chentu de sos haitianos sunt fluentes in custu idioma. Sas pagas pessones chi faeddant in frantzesu faghent parte de sa classe arta, e s’agatant mescamente in sos tzentros urbanos.
Su crèolu haitianu: sa limba prus populare in Haiti
Su crèolu haitianu est sa limba prus populare in Haiti. Prus de su 95% de sos haitianos sunt fluentes in custu idioma. Si tratat de unu misturu de frantzesu, tainu e unos cantos idiomas africanos otzidentales. Lu faeddant in totu su territòriu, mancari tèngiat caràteres diferentes cunforma a sas regiones. B’at tres dialetos, su setentrionale, su tzentrale e su meridionale. Su crèolu haitianu no est pertzepidu comente limba de gabale e l’impitant cun raridade in sas ocasiones ufitziales. In prus, b’at a beru pagos testos iscritos in crèolu haitianu. Sa limba esistit mescamente in forma orale.
Limbas minoritàrias e istràngias chi si faeddant in Haiti.
Ispagnolu.
S’ispagnolu est limba minoritària in Haiti. In sa Repùblica Dominicana lacanàrgia est sa limba ufitziale. Comente resurtadu de sas interatziones intre sos duos pòpulos in sa frontera Haiti–Repùblica Dominicana, s’ispagnolu est creschende in popularidade finas in Haiti.
Inglesu.
Unu nùmeru semper prus mannu de haitianos est adotende s’inglesu comente limba de comunicatzione. Custu fenòmenu interessat sos giòvanos chi ant istudiadu in foras e sa comunidade imprenditoriale de su logu. Belle gasi, s’inglesu est una limba minoritària chi la faeddat una parte minore a beru de sa populatzione.
S’importu de sas limbas istràngias in Haiti.
In Haiti b’at pagu diversidade linguìstica. Su frantzesu e su crèolu haitianu sunt sas ùnicas limbas chi las faeddat su prus de sa gente. Belle gasi, una parte minore de sa populatzione connoschet sas limbas istràngias, comente s’ispagnolu e s’inglesu. Custa populatzione elitària ghiat s’isvilupu de Haiti pro mèdiu de sos ligàmenes cumertziales e sas collaboratziones cun sos istràngios.
Ligàmene: https://www.worldatlas.com/articles/what-languages-are-spoken-in-haiti.html
Leave a comment