Sa limba sami

Sa limba sami

– de Salvatore Serra –

 

Su sami /ˈsɑːmi/ est unu grustu de  dialetos  uràlicos faeddados  dae su pòpulu sami in s’ Europa setentrionale  (in partes de sa Finlàndia, NorvègiaIsvètzia setentrionales e in su nord ovest estremu de sa  Rùssia).  B’at paràulas diferentes pro inditare su sami: saami, sámi, saame, samic, saamic, e finas sos  esònimos lappish e lappic. Sos ùrtimos duos, gasi comente su tèrmine lapp, sunt cunsiderados a su sòlitu  peorativos.

Non b’at un’istandard generale pro totu sos dialetos samis. Custu est istadu un’ostàculu a s’afortimentu de sa limba, e infatis, comente amus a bìdere prus a in antis, lu faeddant semper prus pagas pessones.

         Su sami est una branca de sa  famìlia uràlica. Cunforma a su pàrrere traditzionale, est a curtzu meda a su fìnnicu (Sammallahti 1998), e b’at una protolimba comuna fìnnica.   Ma como b’at istudiosos chi narant chi sos duos idiomas s’assimìgiant pro more de s’influèntzia de su fìnnicu subra de su sami.

S’àrea linguìstica sami format unu  continuum dialetale , in ue sos lacanàrgios  si cumprendent a pare  ma sos chi istant a largu s’unu dae s’àteru si cumprendent pagu.

         B’at noe dialetos samis galu bios. De custos, petzi ses tenent una règula de iscritura. Sos àteros tres non tenent un’istandard iscritu, e los faeddant pagas pessones a beru. Su còdighe  ISO 639-2 pro sos dialetos chi  non tenent una règula de iscritura  est “smi”. Sos ses dialetos iscritos sunt:

Sa situatzione de sos àteros dialetos  est galu peus. Su  sami pite tenet  trinta–chimbanta faeddadores, mancari siant ammaniende unu ditzionàriu e un’ortografia ufitziale.   Su    sami ume tenet  prus pagu de  binti faeddadores.  Deghe faeddadores de  sami ter s’ischiat chi fiant bios in  su 2004. S’ùrtimu faeddadore de    sami akkala s’ischit chi est mortu in su mese de nadale de su 2003.  Un’àtera variedade atestada, su   sami kemi, s’est estinta in su sèculu 19.

ISTADU UFITZIALE

Norvègia

Aprovadu in su mese de abrile  de su  1988, s’artìculu  110a de sa  Costitutzione Norvegesa istabilit chi: “Est responsabilidade  de sas autoridades  de s’Istadu  creare sas cunditziones chi permitant  a su pòpulu sami de mantènnere e  isvilupare sa limba, sa cultura e sa manera de vìvere sua”. Sa  Lege pro sa limba sami est intrada in vigore in sos annos 90. Su sami  est limba ufitziale in sas munitzipalidades  de Kautokeino, Karasjok, Gáivuotna (Kåfjord), Nesseby, Porsanger, Tana, Tysfjord, LavangenSnåsa.

Finlàndia

In Finlàndia, sa Lege pro sa limba sami de su  1991 at garantidu a su pòpulu sami su deretu de impreare  sos dialetos  samis in totu sos servìtzios guvernativos. Tres dialetos samis sunt reconnotos: su setentrionale, su skolt e su inari. Sa Lege pro sa limba sami de su  2003 at reconnotu su sami comente limba ufitziale in sas munitzipalidades de  Enontekiö, Inari, Sodankylä e Utsjoki.

Isvètzia

Su primu de abrile de su  2002 su sami est devènnidu una de sas chimbe limbas minoritàrias reconnotas in Isvètzia. Si podet impreare  in sos raportos cun sas autoridades pùblicas in sas munitzipalidades de   Arjeplog, Gällivare, Jokkmokk, e Kiruna.   Sas universidades de  Umeå e Uppsala tenent cursos in  sami setentrionale; s’universidade de  Umeå tenet fintzas cursos de  sami ume e sami meridionale.

Rùssia

In Rùssia, su sami non tenet un’istadu ufitziale. Su sami l’insinnant in s’universidade de  Murmansk University dae su 2012; in antis de tando, su sami l’insinnaiant in s’Istitutu de sos Pòpulos de su Nord  (Институт народов севера) in Santu Pedruburgu (Leningradu).

 

Ma non paret chi custas leges, chi  non prevident una polìtica  linguìstica articulada e orgànica,  ant a sarvare una limba ispartzinada in dialetos e faeddada dae semper prus pagas pessones.

 

Ligàmenes: https://en.wikipedia.org/wiki/Sami_languages

http://boreale.konto.itv.se/laante.htm

https://nordregio.org/maps/sami-languages-and-dialects/

https://it.wikipedia.org/wiki/Lingue_sami

 

 

 

 

 

 

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *