– de Salvatore Serra –
Su sami /ˈsɑːmi/ est unu grustu de dialetos uràlicos faeddados dae su pòpulu sami in s’ Europa setentrionale (in partes de sa Finlàndia, Norvègia, Isvètzia setentrionales e in su nord ovest estremu de sa Rùssia). B’at paràulas diferentes pro inditare su sami: saami, sámi, saame, samic, saamic, e finas sos esònimos lappish e lappic. Sos ùrtimos duos, gasi comente su tèrmine lapp, sunt cunsiderados a su sòlitu peorativos.
Non b’at un’istandard generale pro totu sos dialetos samis. Custu est istadu un’ostàculu a s’afortimentu de sa limba, e infatis, comente amus a bìdere prus a in antis, lu faeddant semper prus pagas pessones.
Su sami est una branca de sa famìlia uràlica. Cunforma a su pàrrere traditzionale, est a curtzu meda a su fìnnicu (Sammallahti 1998), e b’at una protolimba comuna fìnnica. Ma como b’at istudiosos chi narant chi sos duos idiomas s’assimìgiant pro more de s’influèntzia de su fìnnicu subra de su sami.
S’àrea linguìstica sami format unu continuum dialetale , in ue sos lacanàrgios si cumprendent a pare ma sos chi istant a largu s’unu dae s’àteru si cumprendent pagu.
B’at noe dialetos samis galu bios. De custos, petzi ses tenent una règula de iscritura. Sos àteros tres non tenent un’istandard iscritu, e los faeddant pagas pessones a beru. Su còdighe ISO 639-2 pro sos dialetos chi non tenent una règula de iscritura est “smi”. Sos ses dialetos iscritos sunt:
- Sami setentrionale (Norvègia, Isvètzia, Finlàndia): cun pagu prus o mancu 15.000 faeddadores, cumprendet forsis prus de su 75% de sos faeddadores samis (datos de su 2002). ISO 639-1/ISO 639-2: se/sme
- Sami lule (Norvègia, Isvètzia): su segundu grupu prus mannu cun pagu prus o mancu 1.500 faeddadores.[ ISO 639-2: smj
- Sami meridionale (Norvègia, Isvètzia): 500 faeddadores (pagu prus o mancu). ISO 639-2: sma
- Sami inari (Enare Sami) (Inari, Finlàndia): 500 faeddadores (pagu prus o mancu). SIL code: LPI, ISO 639-2: smn
- Sami skolt (Näätämö e sos distritos de Nellim-Keväjärvi, munitzipalidade de Inari, Finlàndia, fintzas in Rùssia, unu tempus in Norvègia): 400 faeddadores (pagu prus o mancu). SIL code: LPK, ISO 639-2: sms
- Sami kildin (Penìsula de Kola, Russia): 608 faeddadores in Murmansk Oblast, 179 in àteras regiones russas SIL code: LPD, ISO 639-3: sjd
Sa situatzione de sos àteros dialetos est galu peus. Su sami pite tenet trinta–chimbanta faeddadores, mancari siant ammaniende unu ditzionàriu e un’ortografia ufitziale. Su sami ume tenet prus pagu de binti faeddadores. Deghe faeddadores de sami ter s’ischiat chi fiant bios in su 2004. S’ùrtimu faeddadore de sami akkala s’ischit chi est mortu in su mese de nadale de su 2003. Un’àtera variedade atestada, su sami kemi, s’est estinta in su sèculu 19.
ISTADU UFITZIALE
Norvègia
Aprovadu in su mese de abrile de su 1988, s’artìculu 110a de sa Costitutzione Norvegesa istabilit chi: “Est responsabilidade de sas autoridades de s’Istadu creare sas cunditziones chi permitant a su pòpulu sami de mantènnere e isvilupare sa limba, sa cultura e sa manera de vìvere sua”. Sa Lege pro sa limba sami est intrada in vigore in sos annos 90. Su sami est limba ufitziale in sas munitzipalidades de Kautokeino, Karasjok, Gáivuotna (Kåfjord), Nesseby, Porsanger, Tana, Tysfjord, Lavangen e Snåsa.
In Finlàndia, sa Lege pro sa limba sami de su 1991 at garantidu a su pòpulu sami su deretu de impreare sos dialetos samis in totu sos servìtzios guvernativos. Tres dialetos samis sunt reconnotos: su setentrionale, su skolt e su inari. Sa Lege pro sa limba sami de su 2003 at reconnotu su sami comente limba ufitziale in sas munitzipalidades de Enontekiö, Inari, Sodankylä e Utsjoki.
Isvètzia
Su primu de abrile de su 2002 su sami est devènnidu una de sas chimbe limbas minoritàrias reconnotas in Isvètzia. Si podet impreare in sos raportos cun sas autoridades pùblicas in sas munitzipalidades de Arjeplog, Gällivare, Jokkmokk, e Kiruna. Sas universidades de Umeå e Uppsala tenent cursos in sami setentrionale; s’universidade de Umeå tenet fintzas cursos de sami ume e sami meridionale.
Rùssia
In Rùssia, su sami non tenet un’istadu ufitziale. Su sami l’insinnant in s’universidade de Murmansk University dae su 2012; in antis de tando, su sami l’insinnaiant in s’Istitutu de sos Pòpulos de su Nord (Институт народов севера) in Santu Pedruburgu (Leningradu).
Ma non paret chi custas leges, chi non prevident una polìtica linguìstica articulada e orgànica, ant a sarvare una limba ispartzinada in dialetos e faeddada dae semper prus pagas pessones.
Ligàmenes: https://en.wikipedia.org/wiki/Sami_languages
http://boreale.konto.itv.se/laante.htm
https://nordregio.org/maps/sami-languages-and-dialects/
https://it.wikipedia.org/wiki/Lingue_sami
Leave a comment