Sa limba russa

Sa limba russa

– de Salvatore Serra –

Su russu  (русский язык, tr. russkiy yazyk) est una limba islava  chi la faeddant sos russos de s’Europa Orientale. Faghet parte de sa famìlia de sas limbas indoeuropeas; est unu de sos bator idiomas islavos orientales, e, prus in pretzisu, faghet parte de sa branca bàlticu-islava. Est limba ufitziale  in Rùssia, Bielorùssia, Kazakhstan e Kyrgyzstan, e l’impreant  meda comente lingua franca  in  Ucràina, in su  Càucasu, in s’Àsia Tzentrale e, in una tzerta mesura,  in sos Istados Bàlticos.  Fiat  de facto   sa limba  de s’Unione Soviètica finas a cando custa entidade non s’est iscontzada,  e est galu  impitada in bestes ufitziales  o in sa vida pùblica  in totu sos Istados post-sovièticos. Est una de sas ses limbas ufitziales  de sa Natziones Unidas.

Su russu tenet prus de  258 milliones de faeddadores in totu su mundu. Est  sa limba islava chi cumplessivamente  si faeddat de prus, sa limba materna chi si faeddat de prus in Europa e s’idioma prus ispainadu in Euràsia. Russòfonos medas istant in àteros paisos comente Israele e  Mongòlia. Est sa de sete limbas prus faeddadas in su mundu comente nùmeru de faeddadores nativos, e sa de oto limbas prus faeddadas in su mundu comente nùmeru cumplessivu de faeddadores. Su russu est finas sa segunda limba prus ispainada in internet, a pustis de s’inglesu.

Su russu si iscriet cun s’alfabetu tzirìllicu. Distinghet  intre sos fonemas cunsonànticos cun articulatzione palatale segundària   e sos chi non tenent custa articulatzione (sos chi si narant sonos  “moddes” e “tostos”). Belle cada cunsonante  tenet unu currispondente  tostu o modde, e custa distintzione  est unu caràtere marcadu de sa limba.   Un’àteru aspetu de importu est su minimòngiu de sas vocales àtonas. S’atzentuatzione, chi est imprevidìbile, a su sòlitu no  est inditada ortograficamente, mancari chi un’atzentu agudu facultativu  si podat impreare  pro marcare s’atzentu, a manera de fàghere una distintzione  intre paràulas omogràficas, e.g. замо́к (zamók – unu ‘serràgiu’) e за́мок (zámok – unu  ‘casteddu’), o pro inditare  sa pronùntzia giusta de paràulas o nùmenes raros.

SA LIMBA RUSSA COMUNA

Divisiones e cunflitos feudales, e àteros ostàculos a su cuncàmbiu de benes e ideas  in sos printzipados russos antigos,  mescamente in su tempus  de su guvernu mòngolu, ant afortidu in àteros tempos  diferèntzias dialetales  chi no ant permissu s’essida a campu de una limba natzionale istandardizada. Sa formatzione  de un’Istadu russu unificadu e tzentralizadu in sos sèculos  XV e XVI,  e s’essida a campu graduale  de un’ispàtziu comunu  polìticu, econòmicu e culturale,  ant creadu su bisòngiu  de una limba comuna. Su primu impulsu a s’istandardizatzione  est bènnidu  dae sa burocratzia guvernativa,  ca sa mancàntzia  de unu traste de comunicatzione  afidàbile,    in sos afares amministrativos, legales e giuditziàrios,  fiat divènnida unu problema pràticu. Sas primas proas de limba comuna  ant tentu  contu de su chi li naraiant limba ufitziale o cantzelleresca de Mosca, dae su sèculu XV a su sèculu XVII. Dae tando sa tendèntzia de sa polìtica linguìstica in Rùssia  est istada a istrandardizare,  siat in su sensu astrintu  de mìnimare  sas làcanas dialetales  intre sos russos, siat in su sensu prus mannu de ispainare  s’impreu  de su russu, in pare o a preferèntzia de àteras limbas.

Sa forma istandard de russu  in dies de oe est sa “limba literària russa moderna” (современный русский литературный язык – “sovremenny russky literaturny yazyk”). Est nàschida  in su cumintzu de su sèculu VXIII cun sas reformas de modernizatzione  de s’Istadu russu cun su guvernu de  Pedru su Mannu, e s’est isvilupada dae su sustratu dialetale  de Mosca (russu de mesania o tzentrale) suta de s’influèntzia de sa limba cantzelleresca  de sos sèculos anteriores.

In su 1755 Mikhail Lomonosov at cumpiladu unu libru de grammàtica normalizadora. In su 1783 est essidu a campu su primu Ditzionàriu Russu Esplicativu de s’Acadèmia Russa. Intre sos sèculos  XVIII  e XIX, unu perìudu connotu comente s’”Época de Oro”, sa grammàtica, su vocabulàriu e sa pronùntzia  sunt istados istabilizados e istandardizados, e su russu est divènnidu sa limba literària natzionale; in s’ìnteri, at froridu  sa literadura russa de fama mundiale.

Finas a su sèculu XX, sa forma orale de sa limba l’impitaiant petzi sas classes nòbiles superiores e  sos chi istaiant in sas tzitades mannas, cando chi sos massajos de sas biddas sighiant a faeddare sos dialetos issoro. Dae su mesu de sèculu XX custos dialetos los ant postos a un’ala cun s’introdutzione de su sistema de istrutzione obligatòria istituidu dae su guvernu sovièticu. Nointames  sa formalizatzione de su russu istandard, tzertas caraterìsticas dialetales no istandard (comente sa fricativa [ɣ] in sos dialetos meridionales) si podent galu osservare in su discursu collochiale.

Su russu est una de limbas impreadas in custa organizatziones:

Su russu est finas una de sa duas limbas  impitadas in s’Istatzione Ispatziale Internatzionale – sos astronàutas de sa NASA chi traballant cun sos cosmonàutas russos a su sòlitu leant letziones de limba russa. Custa pràtica nche torrat a sa prima missione  Apollo-Soyuz de su  1975.

In su mese de martzu de su 2013  ant annuntziadu chi su russu  est sa segunda limba prus impitada in internet a pustis de s’inglesu. Sa gente ponet su russu  in su  5.9% de sos giassos informàticos, unu pagu in prus de su tedescu e meda prus pagu de s’inglesu (54.7%). Su russu l’impitant  non solu in su  89.8% de sos giassos cun domìniu  .ru , ma finas in su  88.7% de sos giassos cun domìniu .su  de sa ex Unione Soviètica. Finas sos giassos de sas ex repùblicas sovièticas tenent pertzentuales artas de su russu: 79.0% in Ucàina, 86.9% in Belorùssia, 84.0% in Kazakhstan, 79.6% in Uzbekistan, 75.9% in Kyrgyzstan e 81.8% in Tajikistan.

Pro nd’ischire de prus:  https://en.wikipedia.org/wiki/Russian_language

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *