– de Salvatore Serra –
Su rapanui (autoglotònimu Reʻo Rapa Nui o Vānaŋa Rapa Nui), chi li narant finas pascuense, est sa limba chi faeddant in Rapa Nui (Tzile), mègius connota comente Ìsula de Pasca. Faghet parte de su grupu de sas limbas polinesianas orientales, in pare cun su hawaianu, su mangarevanu, su maori, su marchesanu, su rarotonganu, su tahitianu e su tuamotuanu. S’istrutura fonètica est pròpiu polinesiana, cun chimbe fonemas vocàlicos e unu nùmeru reduidu de cunsonantes. Morfologicamente s’assimìgiat meda a su marchesanu, cando chi sa fonologia est meda prus a curtzu a sa de su maori.
Oe in die s’ispagnolu est sa limba ufitziale de s’ìsula. Però su rapanui est amparadu dae sa legislatzione, dae cando in sos annos 90 ant aprovadu in Tzile sa ‘Ley indígena’.
Istoricamente, sos primos imprèstidos linguìsticos sunt istados dae su frantzesu e de s’inglesu, in su sèculu XVIII, pro more de sos cuntatos cun sos ecuipàgios de sas baleneras e de àteras castas de naves europeas e nordamericanos. Dae sa segunda medade de su sèculu XIX at cumintzadu a intrare in sa limba su lèssicu tahitianu, ca custu idioma l’impitaiant sos missionàrios in su traballu issoro de catechistas, e finas ca a s’ìsula sunt lòmpidos tahitianos e marchesanos a pustis de su decrementu demogràficu de sos annos 1860-1870 incausadu dae s’ atividade de sos iscravistas peruvianos e dae maladias cundidoras. Est de importu finas sa presèntzia de imprèstidos linguìsticos dae s’ebreu e dae su latinu, impitados dae sos catechistas pro traduire tèrmines eclesiàsticos e litùrgicos. In su 1888 s’ìsula est intrada a fàghere parte de su Tzile e, comente cunseguèntzia, s’influèntzia de s’ispagnolu tzilenu at aumentadu.
Oe in die non b’at prus de 2500 faeddadores de rapanui, 2000 in s’ìsula e su restu in su Tzile continentale e in àteras partes de su mundu. Sa limba est in franca regressione, mancari b’apat sa lege chi amus mentovadu e mancari apant bogadu a campu una Cummissione de Istruturatzione de sa Limba pascuense, chi at elaboradu una gramàtica fundamentale e unu ditzionàtiu etimològicu. Ma custu non càmbiat, pro como, su caràtere suo de limba in perìgulu de estintzione.
Leave a comment