Sa limba rapanui

Sa limba rapanui

– de Salvatore Serra –

Su  rapanui (autoglotònimu Reʻo Rapa Nui o Vānaŋa Rapa Nui), chi li narant finas  pascuense, est sa limba chi faeddant in Rapa Nui (Tzile), mègius connota comente Ìsula de Pasca. Faghet  parte de su  grupu de sas limbas polinesianas  orientales, in pare cun su hawaianu, su mangarevanu, su maori, su marchesanu, su rarotonganu, su tahitianu e su tuamotuanu. S’istrutura fonètica est pròpiu polinesiana, cun chimbe  fonemas vocàlicos e unu  nùmeru reduidu de cunsonantes. Morfologicamente s’assimìgiat meda a su marchesanu, cando chi sa  fonologia est meda prus a curtzu  a sa de su  maori.

Oe in die s’ispagnolu  est sa limba ufitziale  de s’ìsula. Però su rapanui est  amparadu dae sa legislatzione, dae cando in sos annos 90 ant aprovadu in Tzile sa ‘Ley indígena’.

Istoricamente, sos primos imprèstidos linguìsticos  sunt istados  dae su frantzesu e de s’inglesu, in su sèculu XVIII, pro more de sos cuntatos  cun  sos ecuipàgios de sas  baleneras  e de àteras castas de naves  europeas e nordamericanos. Dae sa segunda medade de su sèculu XIX  at cumintzadu  a intrare in sa limba su lèssicu tahitianu, ca custu  idioma l’impitaiant sos missionàrios in su traballu issoro de catechistas,  e finas ca a s’ìsula sunt lòmpidos  tahitianos e marchesanos a pustis de su decrementu  demogràficu de sos annos  1860-1870 incausadu dae s’ atividade  de sos iscravistas  peruvianos e dae maladias cundidoras. Est de importu finas sa presèntzia  de  imprèstidos linguìsticos  dae s’ebreu e dae su latinu, impitados dae sos catechistas  pro traduire  tèrmines eclesiàsticos e litùrgicos. In su 1888 s’ìsula est intrada a fàghere parte de su Tzile e, comente cunseguèntzia, s’influèntzia de s’ispagnolu tzilenu at aumentadu.

Oe in die non b’at prus  de 2500 faeddadores de rapanui, 2000 in s’ìsula e su restu in su Tzile  continentale e in àteras partes de su mundu. Sa limba est in franca  regressione, mancari b’apat sa lege chi amus mentovadu e mancari apant bogadu a campu  una Cummissione de Istruturatzione  de sa  Limba pascuense, chi at elaboradu  una gramàtica fundamentale e unu ditzionàtiu etimològicu. Ma custu non càmbiat, pro como,  su caràtere suo de limba in  perìgulu de estintzione.

 

 

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *