– de Salvatore Serra –
S’ otzitanu, connotu finas comente “lenga d’òc”, est una limba romànica chi la faeddant in sa Frantza meridionale, in Monaco, in sas Baddes otzitanas de Itàlia e in sa Val d’Aran de Catalugna; a totu custos tretos postos in pare lis narant Otzitània. S’otzitanu lu faeddant finas in s’Itàlia meridionale (Calàbria) in s’enclave linguìstica de su de Cosenza (mescamente Guardia Piemontese). Calicunu narat chi su catalanu faghet parte de s’otzitanu, ca sa distàntzia intre custa limba e unos cantos faeddos otzitanos (comente su guascone ) est pagu prus o mancu sa matessi chi b’at intre unos cantos faeddos otzitanos. Su catalanu l’ant classificadu comente dialetu de s’otzitanu finas a s’agabbu de su sèculu XIX, e galu como est cunsideradu su parente suo prus astrintu.
S’otzitanu est una limba ufitziale de Catalugna, in ue unu subdialetu de su guascone connotu comente aranesu lu faeddant in sa Val d’Aran. Dae su mese de cabudanni de su 2010, su Parlamentu de Catalugna at detzisu chi s’otzitanu aranesu est sa limba preferida pro s’impreu ufitziale in sa Val d’Aran.
In su cursu de s’istòria, sos tèrmines limousin (lemosina), languedocien (lengadotzianu), gascon, (guascone) e provençal (proventzale) los ant impitados comente sinònimos pro totu s’otzitanu; oe in die, sa paràula “proventzale” l’impreant mescamente pro su dialetu otzitanu chi si chistionat in Proventza, in sa Frantza sudorientale.
A diferèntzia de àteras limbas romànicas comente su frantzesu o s’ispagnolu, non’at un’istandard linguìsticu ùnicu pro s’iscritura, e in Frantza, in ue b’est su prus de s’Otzitània, non b’at perunu status ufitziale. In tames, b’at normas in gherra pro iscrìere s’otzitanu, chi calicuna punnat a èssere pandialetale, cando chi àteras si basant in dialetos particulares. Custos isfortzos sunt istrobbados dae su minimòngiu lestru de s’impreu de s’otzitanu comente limba faeddada in su prus d sa Frantza meridionale, e finas dae sas diferèntzias mannas in sa fonologia e in su vocabulàriu intre sos dialetos.
Cunforma a su UNESCO Red Book of Endangered Languages (Libru ruju de sas limbas in perìgulu de s’UNESCO) bator de sos ses dialetos majores de s’otzitanu (proventzale, auvergnat, lemosina e lengadotzianu) sunt in perìgulu grae de estintzione, e sos àteros duos (guascone e vivaro-alpine) sunt definitivamente in perìgulu.
NÙMERU DE FAEDDADORES
Su tretu in ue s’otzitanu fiat istoricamente dominante tenet, pagu prus o mancu, 16 milliones de abitadores. Un’istùdiu reghente at mustradu chi lu faeddant comente prima limba unas 789.000 pessones in Frantza, Itàlia, Ispagna e Monaco. In Monaco, s’otzitanu coesistet cun su lìgure monegascu , chi est s’àteru idioma nativu. Unos cantos istudiosos narant chi unos sete milliones de pessones in Frantza cunmprendent sa limba, cando chi dae dòighi a baròrdighi milliones de pessones lu faeddaiant in su 1921. In su 1860 sos chi faeddaiant in otzitanu rapresentaiant prus de su 39% de sa populatzione frantzesa; bi nd’aiat galu dae su 26% a su 36% in sos annos 20 de su 900 e prus pagu de su 7% in su 1993.
ISTANDARDIZATZIONE
Totu sas variedades regionale de s’otzitanu tenent una forma iscrita; duncas , lu podimus cunsiderare un’ idioma politzèntricu. S’otzitanu istandard, chi li narant finas “occitan larg” (est a nàrrere ‘ otzitanu largu ‘) est una sìntesi chi respetat e ammitet adatamentos regionales lèvios (chi si basant in su bènnere a pare de sas koiné regionales). Su protzessu de istandardizatzione est cumintzadu cun sa publicatzione de sa “ Gramatica occitana segon los parlars lengadocians ”(“Grammàtica de su dialetu langhedotzianu”) de Louis Alibert (1935), chi pustis b’at àpidu su “ Dictionnaire occitan-français selon les parlers languedociens” (“Ditzionàriu otzitanu – frantzesu cunforma a sos chi faeddant sos langhedotzianos”) de su matessi autore (1966), traballu cumpletadu in sos annos 70 dae sas òperas de Pierre Bec (guascone), Robèrt Lafont (proventzale), e àteros. Semper e cando, su protzessu no l’ant galu cunpletadu. A s’istandardizatzione li dant un’agiudu mannu sos chi impitant sa norma clàssica. Ma sigomente b’at una situatzione grae de diglossia, b’at gente chi est contrària a su protzessu de istandardizatzione , e non cuntzepit s’otzitanu comente una limba chi podet èssere normalizada comente àteros idiomas.
BIBLIOGRAFIA
- Anglade, Joseph (1921). Grammaire de l’ancien provençal ou ancienne langue d’oc: phonétique et morphologie (in French). Paris: C. Klincksieck.
- Backer, Louis de (1860). Grammaire comparée des langues de la France, par Louis de Baecker. Flamand, allemand, celto-breton, basque, provençal, espagnol, italien, français, comparés au sanscrit (in French). Paris: C. Blériot.
- Bec, Pierre (1963). La Langue occitane. Que sais-je? 1059 (in French). Paris: Presses Universitaires de France.
- Bec, Pierre (1973). Manuel pratique d’occitan moderne (in French). Paris: A. & J. Picard.
- Carrera, Aitor (2007). Gramatica Aranesa (in Occitan). Lleida: Pagès Editors. ISBN 978-84-9779-484-8.
- Gaussen, Yvan (1927). Du fédéralisme de Proudhon au Félibrige de Mistral (in French). Nîmes: A. Chastanier.
- Kremnitz, Georg (2002). “Une approche sociolinguistique”. In Kirsch, Fritz Peter; Kremnitz, Georg; Schlieben-Lange, Brigitte (eds.). Petite histoire sociale de la langue occitane: Usages, images, littérature, grammaires et dictionnaires (in French). Chabrant, Catherine trans. Canet, France: Trabucaire. ISBN 978-2-912966-59-9.
- Smith, Nathaniel B.; Bergin, Thomas Goddard (1984). An Old Provençal Primer. New York: Garland. ISBN 0-8240-9030-6.
LIGÀMENE: https://en.wikipedia.org/wiki/Occitan_language
LIGÀMENES ESTERNOS
| Occitan edition of Wikipedia, the free encyclopedia |
| Occitan language repository of Wikisource, the free library |
| Look up Category:Occitan language in Wiktionary, the free dictionary. |
- Orbilat.com – Overview and grammar of Occitan
- Occitanet.free.fr – a guide to the language
- Globegate.UTM.edu – Troubadour & Early Occitan Literature
- Ostaldoccitania.net – The house of Occitan associations of Toulouse
- Eonet.ne – “LexRomEdic”, electronic version of Lexique Roman of Rainouard (A provisional version is available).
- arrilemosin.fr – Occitan Limousin group website with maps and vocabulary
Leave a comment