de Salvatore Serra
S’istandard tedescu (“Standarddeutsch”, in manera collochiale fintzas “Hochdeutsch”) est sa variedade istandard de sa limba tedesca chi si impitat in cuntestos formales, e pro sa comunicatzione intre àreas dialetales diferentes.
Pro s’ortografia e sa puntegiadura, un’istandard cussigiadu l’at publicadu su “Cussìgiu pro s’Ortografia Tedesca”, chi rapresentat sos guvernos de totu sos Istados in ue si faeddat su tedescu. No est obligatòriu pro sos impreos de cada die, ma est obligatòriu pro sas istitutziones guvernativas, e fntzas pro sas iscolas.
Pro sa pronùntzia non b’at un’istandard ufitziale. Però “de facto” b’at una pronùntzia istandard. L’impreant mescamente in sas ocasiones formales e in sos materiales didàticos. S’assimìgiat a su tedescu formale chi faeddant in Hanover.
S’aplicatzione de custos istandard dae bandas de sos privados e de sas aziendas (contende finrzas sos giornales, sas ràdios e sas televisiones) est voluntària. Però est unu fatu chi l’àplicant meda.
B’at fintzas “istandard regionales”,comente su “tedescu isvìtzeru” e su “tedescu austrìacu”.
Su tedescu istandard no est nàschidu dae unu dialetu traditzionale de una regione particulare, ma comente limba iscrita, chi s’est isvilupada cun unu protzessu duradu chentinas de annos, cun sos iscritores chi proaiant a iscrìere in una manera chi los aerent cumpresos in unu tretu prus mannu. Fintzas a fùrriu de su 1800 su tedescu istandard fiat mescamente una limba iscrita. Sos de su Nord de sa Germània, chi faeddaiant dialetos sàssones bassos diferentes meda dae s’istandard, l’imparaiant comente una limba istràngia. Belle gasi, in unu segundu tempus, sa pronùntzia de su cabu de susu (de su tedescu istandard) s’est ispainada in su cabu de giosso; in unas cantas regiones (comente in su fùrriu de Hanover) sos dialetos de su logu sunt mortos, francu pro unas cantas comunidades minores de pessones chi faeddant su tedescu bassu. Duncas est s’ispainamentu de su tedescu istandard comente limba chi si imparat in iscola chi definit sa “ Sprachraum” tedesca, est a nàrrere chi si tratat de una detzisione polìtica e non de una cunseguèntzia direta de sa geografia dialetale, permitende a dialetòfonos chi pagu si cumprendent a pare de leare parte in sas matessi atividades culturales; custu non cheret nàrrere chi sas pessones non sigant a faeddare su dialetu issoro in situatziones informales e in domo; b’at fintzas una literadura dialetale, e, prus de reghente, una torrada in possa de sos dialetos in sos mèdios de informatzione.
In sa linguìstica tedesca petzi sas variedades regionales traditzionales de su tedescu si narant dialetos, non sas variedades diferentes de tedescu istandard. A custas ùrtimas lis narant “Umgangssprachen” (“limbas collochiales”) e in su territòriu de sa Germània ant cumintzadu a intrare in parte de sos dialetos traditzionales dae su sèculu 19. Sunt unu misturu de elementos dialetales antigos cun su tedescu istandard.
In limba tedesca, a su tedescu istandard li narant a s’ispissu “Hochdeutsch” , una paràula chi unu pagu trampat ca addobbat cun su tèrmine linguìsticu “ tedescu artu.” Hoch (“artu”) pro su chi pertocat sa limba istandard si referit a “artu” in unu sentidu culturale o educativu, cando chi su tèrmine linguìsticu si referit a sa geografia de sas regiones de s’Europa tzentrale in ue faeddant su tedescu; su tedescu artu de sas campedas meridionales e de sas Alpes (contende s’Àustria, S’Isvìtzera e partes de s’Itàlia setentrionale gasi comente sa Germània meridionale) postu contra a su tedescu bassu chi faeddant in sos paris chi si isterrent chirru a su Mare de su Nord. Pro non si cunfùndere, calicunu li narat, a s’istandard, “Standarddeutsch“ (“tedescu istandard”), “deutsche Standardsprache“(“limba tedesca istandard”), o, si su cuntestu de sa limba tedesca est craru, petzi“Standardsprache“(“limba istandard”). Semper e cando, comente traditzione, a sa limba chi faeddant in sos giassos montaninos artos de sa Germània meridionale li inarant “Oberdeutsch” (“tedescu superiore”), cando chi “Hochdeutsch“ est su tèrmine comunu pro sa limba istandard.
Su tedescu istandard si diferèntziat cunforma a sas regiones. Sa prus atzetada est sa distintzione intre variedades natzionales diferentes de tedescu istandard: “istandard tedescu austrìacu”, “istandard tedescu de Germània” e “istandard tedescu isvìtzeru”. In prus, b’at linguistas chi pensant chi b’at variedades diferentes de tedescu istandard in intro de sa Germània. Sa chirca linguìstica de sas variedades diferentes de tedescu istandard est cumintzada pro su prus in sos annos noranta, mescamente in Àustria e in Isvìtzera. Cando bi fiat sa Repùblica Democràtica tedesca, b’at àpidu istùdios ocasionales subra de sas diferèntzias chi bi podiat àere intre sas variedads istandard de sa Germània Est e de sa Germània Ovest. S’Istadu federale tedescu de Bavaria, in su tempus coladu, at promòvidu sa diversidade linguìstica pro chircare de sarvare sa cultura sua ùnica.
Sas variedades de istandard tedescu (austrìacu, isvìtzeru e istandard de Germània si diferèntziant petzi in pagas cosas, mescamente in su vocabulàriu e in sa pronùntzia, ma finas in pagos elementos de sa gramàtica e de s’ ortografia. In sa limba iscrita, podet èssere difìtzile o fintzas impossìbile a nàrrere cale variedade de tedescu istandard unu est impitende, ma, cando si faeddat, su prus de sas pessones distinghent cun fatzilidade sas variedades diferentes de su tedescu istandard.
Sas diferèntzias de sas variedades de su tedescu istandard non cherent cunfusas cun sas diferèntzias de sos dialetos tedescos locales. Mancari sas variedades de su tedescu istandard siant unu pagu influentzadas dae sos dialetos locales, sunt un’àtera cosa. Totu sas variedades de su tedescu istandard si fundant in sa traditzione comuna da limba tedesca iscrita, cando chi sos dialetos locales tenent sas raighinas istòricas issoro chi nche torrant prus a dae segus de s’unificatzione de sa limba iscrita e, in su casu de su tedescu bassu, apartenent a una limba diferente.
Leave a comment