– de Salvatore Serra –
S’ ispagnolu istandard est sa forma elaborada in manera artifitziale (o forma estándar) dae sos organismos cumpetentes (Real Academia Española e Asociación de Academias de la Lengua Española), cun caràtere normativu, moende dae su diasistema de s’ispagnolu. S’istandardizatzione tocat petzi unos cantos elementos de sa limba, mescamente sa fonologia, su lèssicu, su còdighe e unas canta prescritziones de gramàtica (cando chi àteros elementos de sa prosodia, sa pragmàtica e tzertas sutilesas de sa sintassi abbarrant in foras de sa codificatzione).
Medas pensant chi s’ispagnolu istandard siat sa “mancàntzia de frases idiomàticas”, est a nàrrere, una casta de nùcleu comunu a totu sos dialetos, chi li diamus pòdere nàrrere “subradialetale”. Sa beridade est chi tenet un’istrutura a contu suo, in ue b’at formas medas chi mancant in àteras variedades linguìsticas, comente, pro nàrrere, tzertos tempos verbales — tipu su pretérito anterior— chi virtualmente sunt iscumpartos dae su prus de sas variantes de s’ispagnolu.
Semper e cando, non depimus cunsiderare su dialetu una forma peorativa de sa limba. Sa dificultade de bìdere sa diferèntzia protzedit in parte dae sa traditzione prescritiva tzentralizada de sa Real Academia Española de sa limba —chi sa normativa sua in matèria de gramàtica e istile at dominadu istoricamente sa limba iscrita, giurìdica e acadèmica—, in parte dae su fatu chi s’ispagnolu istandard no est unu dialetu chi s’agatat in una regione geogràfica determinada ma una modalidade elaborada in manera artifitziale, chi pessones medas impitant prus o mancu cun regularidade, gasi comente cun sos geoletos o sotziuletos issoro, in situatziones formales o in sa limba iscrita. Su domìniu de s’ispagnolu istandard est a su sòlitu una cosa chi bi cheret pro praticare in manera curreta unas cantas professiones o atividades de valore, comente sas professiones liberales, s’insinnamentu o sa comunicatzione mediàtica.
Tocat a non cunfùndere s’ispagnolu istandard (o ispagnolu istandard normativu) cun s’ispagnolu nèutru. Custu ùrtimu tèrmine si referit a su modellu de limba pròpiu de tzertos mèdios de comunicatzione o de disvagu (agentzias giornalìsticas internatzionales, istùdios de dopiàgiu, produtores de telenovelas…) chi òperant in unu tretu geoletale mannu e, duncas, preferint a isseberare e impitare cussas formas lèssicu-semànticas e morfosintàticas prus connotas in custu territòriu, e gasi etotu preferint modellos de ditzione (istandard de pronùntzia) elaborados, chi punnant a nche bogare s’identificatzione territoriale. S’ispagnolu nèutru est, comente s’ispagnolu istandard, una modalidade elaborada moende dae su diasistema de s’ispagnolu. Sa diferèntzia est chi su nèutru est una variedade delocalizada, cando chi s’istandard normativu tenet elementos chi si podent localizare bene geograficamente.
Sigomente medas pensant chi un’ispagnolu neutrale pro totu sos chi lu faeddant est impossìbile, sunt nàschidos tres ispagnolos istandardizados, in unas cantas tradutziones e, prus de reghente, in sos dopiàgios: s’ “ibèricu” (o “europeu”), pro s’Ispagna; su “rioplatesu” pro Argentina, Paraguay e Uruguay; su “messicanu” pro Mèssicu, Istados Unidos, Canadá, Amèrica Tzentrale e su restu de s’ Ispanuamèrica. S’ispagnolu ibèricu istandard no est consideradu comente norma in Amèrica Latina.
Duncas, un’ispagnolu chi andet bene pro totu sos chi lu faeddant est petzi su de sa limba culta, cando chi in su limbàgiu de cada die bi podet àere cunfusiones medas, a su puntu chi sa matessi paràula podet chèrrrere nàrrere duas cosas diferentes in logos diferentes.
Leave a comment