– de Sarvadore Serra –
Sa limba kazaka faghet parte de su grupu kipchak de sos limbàgios tùrchicos. S’assimìgiat meda a su nogai, a su kyrgyz e a su karakalpak. Est sa limba ufitziale de sa Repùblica de Kazakstan. Est una limba minoritària de importu in sa Prefetura Autònoma de Ili Kazak in Xinjiang, Tzina, e in sa Provìntzia Bayan-Ölgii de Mongòlia. La faeddant fintzas in sa ex Unione Soviètica (pagu prus o mancu 472.000 in Rùssia , cunforma a su tzensimentu de su 2010), in Afghanistan, in Iràn, in Turchia e in Germània.
Comente àteras limbas tùrchicas, su kazaku est una limba aglutinante, e tenet su fenòmenu de s’ armonia vocale.
In su mese de santugaine de su 2017, su presidente kazacu Nursultan Nazarbayev at decretadu chi, dae su 2025, su guvernu at a colare dae s’impreu de su tzirìllicu a s’ alfabetu latinu. Issu etotu, su 19 de freàrgiu de su 2018, at firmadu un’emendamentu a su decretu de santugaine 26, 2017 N. 569 : “Tradutzione de s’alfabetu kazaku dae su tzirìllicu a sos caràteres latinos.” . S’alfabetu acontzadu tenet Sh e Ch pro sos sonos kazacos “Ш” e “Ч” e nche bogat s’impreu de sos apòstrofos
Distributzione geogràfica
Sos chi faeddant in kazaku sunt ispainados in unu territòriu mannu chi andat dae su Tian Shan a sa costa otzidentale de su Mare Càspiu. Su kazaku est sa limba ufitziale de Istadu de su Kazakstan, cun unos 10 milliones de faeddadores (a su chi resurtat dae su CIA World Factbook subra de sa populatzione e sas pertzentuales de sos chi faeddant in kazaku). In Tzina, prus de unu millione de pessones de etnia kazaka e de faeddadores de kazaku istant in sa Prefetura Autònoma de Ili Kazak in su Xinjiang.
Sistema de iscritura
Sos documentos antigos prus connotos de sas limbas relatzionadas cun su kazaku 
sunt iscritos cun s’ alfabetu tùrchicu antigu, finas si si pensat chi non totu custas variedades sunt predetzessoras diretas de su kazaku. Su kazaku modernu, chi nche torrat pagu prus o mancu a milli annos a como, l’iscriant cun s’ alfabetu àrabu finas a su 1929, cando sas autoridades sovièticas ant introduidu s’ alfabetu latinu, e pustis su tzirìllicu in su 1940. Presentende unu disinnu istratègicu in su mese de abrile de su 2017, su presidente kazaku Nursultan Nazarbayev at descritu su sèculu 20 comente su tempus chi sa “sa limba e sa cultura nostras sunt istadas devastadas.” Nazarbayev at ordinadu a sas autoridades kazakas de ammaniare un’alfabetu latinu pro s’agabbu de su 2017, a manera chi sa limba esseret pòdida torrare a s’iscritura latina dae su 2018. In su 2018, su kazaku est resurtadu iscritu in tzirìllicu in Kazakstan e Mongòlia, e a sa latina in Kazakhstan, cando chi prus de unu millione de faeddadores in Tzina impitant un’alfabetu derivadu dae s’àrabu chi s’assimìgiat a su chi si impreat pro s’ uyghur. Su 26 de santugaine de su 2017, Nazarbayev at publicadu su decretu presidentziale n. 569 pro su passàgiu a s’alfabetu latinu e at ordinadu chi sa transitzione esseret cumpletada in su 2025, una detzisione leada pro enfatizare sa cultura kazaka a pustis de su tempus de su guvernu sovièticu, e pro agiuare s’impreu de sos dispositivos digitales. Ma cando a sa prima ant detzisu de pònnere un’ortografia cun sos apòstrofos, chi rendiat prus difìtzile a impitare sos motores de chirca e a creare testos iscritos, gente meda s’est neghidada. S’alfabetu l’ant cambiadu s’annu a pustis cun su decretu presidentziale n. 637 de su 19 de freàrgiu de su 2018 e in càmbiu de sos apòstrofos ant postos sos sinnos diacrìticos e sos digramas.
Custu est su matessi testu cun sos alfabetos diferentes, e sa tradutzione in sardu
Alfabetu tzirìllicu |
Alfabetu latinu |
Alfabetu àrabu |
Testu in sardu |
Барлық адамдар тумысынан азат және қадір-қасиеті мен құқықтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс. |
Barlyq adamdar týmysynan azat jáne qadir-qasıeti men quqyqtary teń bolyp dúnıege keledi. Adamdarǵa aqyl-parasat, ar-ojdan berilgen, sondyqtan olar bir-birimen týystyq, baýyrmaldyq qarym-qatynas jasaýlary tıis. |
بارلىق ادامدار تۋمىسىنان ازات جانە قادىر-قاسيەتى مەن كۇقىقتارى تەڭ بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. ادامدارعا اقىل-پاراسات، ار-وجدان بەرىلگەن، سوندىقتان ولار ءبىر-بىرىمەن تۋىستىق، باۋىرمالدىق قارىم-قاتىناس جاساۋلارى ءتيىس. |
Totu sos èsseres umanos naschent lìberos e eguales in dinnidade e deretos. Issos sunt dotados de resone e de cussèntzia, e depent operare sos unos cun sos àteros cun ispìridu de fraternidade. |
Ligàmenes:
https://en.wikipedia.org/wiki/Kazakh_language
https://ca.wikipedia.org/wiki/Kazakhstan
https://it.wikipedia.org/wiki/Lingua_kazaka
BGN/PCGN romanization of Kazakh
Turkic languages
Kazakh literature
Languages of Kazakhstan
Informació sobre la llengua dels kazakhs i el territori.
Qazaqša
Lingue turche
Leave a comment