Domo
Sa limba brètone

Sa limba brètone

0
Sa limba brètone

– de Salvatore Serra –

Su brètone   est una limba britònica  sudotzidentale   de sa     famìlia linguìstica tzèltica. Lu faeddant in  Bretagna,  in sa Repùblica de  Frantza. Est s’ùnica limba tzèltica chi galu l’impreant  in su continente europeu.

Su brètone nche l’aiant giutu  dae Gran Bretagna  a Armorica (su nùmene antigu de sa regione costera chi nde faghet parte  sa penìsula brètona) unos cantos migrantes brètones  a cumintzos de s’Edade de Mesu, faghende·nde un’  ìsula linguìstica tzèltica . Su brètone s’assimìgiat meda  a su  còrnicu, un’àtera limba britònica sudotzidentale.  S’assimìgiat prus pagu a su gallesu e a su  cùmbricu (estintu),  ambos duos  idiomas britònicos otzidentales .

Sigomente at minimadu dae prus de  unu millione de faeddadores a fùrriu de su 1950 a unos  200.000 in sa prima dècada de su sèculu XXI, su brètone  est classificadu comente idioma  “meda in perìgulu” dae su “Atlas of the World’s Languages in Danger” de s’UNESCO. Semper a cando, su nùmeru  de pitzinnos  chi sighint classes bilìngues est artziadu de su 33% intre su  2006  e su 2012,  lompende a  14.709.

PELEAS PRO LU TORRARE A VIDA

In su 1925 su  Professor Roparz Hemon at fundadu  sa revista de limba brètone   Gwalarn. Pro 19 annos  Gwalarn at chircadu de nche giùghere sa limba  a su gradu de  idioma internatzionale mannu. Custa publicatzione  at animadu sa creatzione  de literadura originale  in totu sos gèneres e at promòvidu sa tradutzione de òperas internatzionales In su 1946 sa revista  Al Liamm est intrada in parte de  Gwalarn. Sunt essidos a campu finas àteros periòdicos in limba brètone, faghende nàschere unu corpus de literadura bastante mannu pro una limba de minoria.   

In su 1977 sunt essidas a campu sas  Diwan schools pro insinnare su brètone  cun su mètodu de s’ immersione. Dae cando sunt nàschidas, sas iscolas  Diwan ant proportzionadu un’immersione cumpleta in brètone  in s‘iscola primària  e un’immersione partziale  in  s’iscola segundària  pro mìgias de istudentes in totu sa Bretagna. Custu at agiuadu a fàghere crèschere su nùmeru de faeddadores.

Sa sèrie de fumetos Asterix l’ant traduida in brètone. A su chi si narat in custa sèrie, sa bidda de  Gaulish in ue istat  Asterix est in sa penìsula Armorica , est a nàrrere in sa Bretagna de como. Àteras sèries populares de fumetos, comente  The Adventures of Tintin, Spirou, Titeuf, Hägar the Horrible, Peanuts e Yakari, las ant bortadas gasi etotu in brètone.

Unos cantos media originales los ant creados in brètone. Sa cummèdia situatzionale  “Ken Tuch” est in brètone.  Radio Kerne, chi trasmitet dae  Finistère, tenet una programmatzione in brètone ebbia. Unas cantas pellìculas   (Lancelot du Lac, Shakespeare in Love, Marion du Faouet, Sezneg) e unas cantas sèries  televisivas (Colombo, Perry Mason) las ant bortadas in brètone  e las trasmitent in custa limba. Poetas, cantadores, linguistas, e  iscritores chi ant publicadu  in brètone, comente Yann-Ber Kalloc’h, Roparz Hemon, Anjela Duval, Xavier de Langlais, Pêr-Jakez Helias, Youenn Gwernig, Glenmor, Vefa de Saint-Pierre e  Alan Stivell los connoschent in totu su mundu.

 

Su primu ditzionàriu brètone, su Catholicon, est istadu finas  su primu ditzionàriu frantzesu. Publicadu dae  Jehan Lagadec in su 1464, fiat un’opera trilìngue in brètone, frantzesu e latinu. In dies de oe ant publicadu ditzionàrios bilìngues in brètone  e in limbas comente  s’inglesu, s’olandesu, su tedescu, s’ispagnolu e su gallesu.   B’at  finas su ditzionàriu monolìngue “Geriadur Brezhoneg an Here ”(1995), chi definit sas paràulas brètones in brètone etotu. In sa prima editzione b’aiat  10.000 paraùlas, e in sa segunda editzione de  su 2001 bi nd’at 20.000.

A primos  de su sèculu XXI, su “ Ofis Publik ar Brezhoneg ”(“Ufìtziu Pùblicu  pro sa Limba Brètone”) at cumintzadu una propaganda pro amparare  s’impreu de cada die de su brètone  in sas atividades econòmicas  e in sas amministratziones locales. In mesu de s’àteru ant cumintzadu a pònnere singiales e manifestos bilìngues  pro eventos regionales, finas amparende  s’impreu de su logotipu  Spilhennig pro permìtere a sos faeddadores de s’identificare a pare. S’ufìtziu at cumintzadu finas una polìtica de  Internatzionalizatzione e localizatzione,  pedende a  Google, Firefox e SPIP de isvilupare sas interfaghes issoro in brètone. In su 2004 est nàschida    Wikipedia Brètone, chi como contat prus de  65.000 intradas. In martzu de su 2007 su “ Ofis ar Brezhoneg ” at sutiscritu un’ acordu trilaterale cun su    Cussìgiu Regionale de Bretagna e Microsoft   pro leare in cunsideru sa limba brètone  in sos produtos Microsoft. In santugaine de su  2014  Facebook at postu su brètone  comente una de sas  121 limbas suas.

STATUS UFITZIALE.

Oe su brètone  est s’ùnica  limba tzèltica chi no  est reconnota  dae unu guvernu istatale comente idioma ufitziale o regionale.

 

SITUATZIONE A LIVELLU DE ORGANIZATZIONE ISTATALE.

Comente s’ischit, su frantzesu ebbia est sa  limba ufitziale de Frantza. Sos amparadores de su brètone e de àteras limbas minoritàrias  sighint a gherrare pro otènere su reconnoschimentu issoro, e pro àere su logu issoro in s’istrutzione, in sas iscolas pùblicas  e in sa vida pùblica.

SITUATZIONE A LIVELLU DE NORMATIVA COSTITUTZIONALE.

In trìulas de su  2008  ant emendadu sa  Costitutzione  Frantzesa, agiunghende s’artìculu 75-1: les langues régionales appartiennent au patrimoine de la France (sas limbas regionales apartenent a su patrimòniu de  Frantza).

Sa Carta Europea pro sas Limbas Regionales o  Minoritàrias , chi òbligat sos Istados sutiscritores a reconnòschere sos idiomas regionales o minoritàrios, sa Frantza  l’at sutiscrita in su 1999 ma no l’at ratificada mai. Su  27 de santugaine de su 2015  su Senadu at botzadu  unu disinnu de lege costitutzionale  pro ratificare sa carta.

 

SITUATZIONE A LIVELLU DE ORGANIZATZIONE REGIONALE.

Sas autoridades regionales e dipartimentales   impitant su brètone pagu a beru. Ant postu unos cantos singiales bilìngues e  sos nùmenes de unas cantas carreras in brètone. Un’istatzione  de su sistema metropolitanu de Rennes tenet sos singiales in frantzesu e in brètone.

Cunforma a sa lege frantzesa connota comente  Toubon, est illegale a pònnere targas cummertziales petzi in brètone:  podent èssere o bilìngues o in frantzesu ebbia; e sigomente a su sòlitu b’at pagu logu, sos cummertziantes preferint a impitare targas monolìngues in frantzesu.

S’Ofis Publik ar Brezhoneg, chi nd’amus faeddadu in antis, l’at istituidu sa Regione brètone in su 1999  pròpiu pro promòvere s’impreu pùblicu de sa limba.

———-

UNA MUSTRA DE LIMBA BRÈTONE

Pregadoria de su Sennore

Hon Tad,

c’hwi hag a zo en Neñv,

ra vo santelaet hoc’h anv.

Ra zeuio ho Rouantelezh.

Ra vo graet ho youl war an douar evel en neñv.

Roit dimp hiziv bara hor bevañs.

Distaolit dimp hon dleoù

evel m’hor bo ivez distaolet d’hon dleourion.

Ha n’hon lezit ket da vont gant an temptadur,

met hon dieubit eus an Droug.

 

REFERÈNTZIAS

 

  1. ·  Hewitt, Steve. “Background information on Breton”.

ÀTERU

  • Jackson, Kenneth H. (1967). A historical phonology of Breton. Dublin: Dublin Institute for Advanced Studies. ISBN 978-0-901282-53-8.
  • Press, Ian (2010). “Breton”. In Ball, Martin J.; Fife, James (eds.). The Celtic languages, 2nd Edition. Abingdon; New York: Routledge. pp. 427–487.
  • Stephens, Janig (1993). “Breton”. In Ball, Martin J.; Fife, James (eds.). The Celtic languages. Routledge language family descriptions. Abingdon; New York: Routledge. pp. 349–409. ISBN 978-0415280808.
  • Schrijver, Peter (2011). “Middle and early modern Breton”. In Ternes, Elmar (ed.). Brythonic Celtic – Britannisches Keltisch: From medieval British to modern Breton. Bremen: Hempen Verlag. pp. 359–430. ISBN 9783934106802.
  • Schrijver, Peter (2011). “Old British”. In Ternes, Elmar (ed.). Brythonic Celtic – Britannisches Keltisch: From medieval British to modern Breton. Bremen: Hempen Verlag. pp. 1–84. ISBN 9783934106802.
  • Ternes, Elmar (2011). “Neubretonisch”. In Ternes, Elmar (ed.). Brythonic Celtic – Britannisches Keltisch: From medieval British to modern Breton. Bremen: Hempen Verlag. pp. 431–530. ISBN 9783934106802.
  • Ternes, Elmar (1992). “The Breton language”. In MacAulay, Donald (ed.). The Celtic languages. Cambridge language surveys. Cambridge; New York; Oakleigh: Cambridge University Press. pp. 371–452. ISBN 978-0521231275.

LIGÀMENES ESTERNOS

Wikimedia Commons has media related to Breton language.

 

Breton edition of Wikipedia, the free encyclopedia

 

Breton edition of Wikisource, the free library

 

Wikiquote has quotations related to: Breton language

 

The Wikibook Brezhoneg has a page on the topic of: Breton

 

Wikiversity offers lessons in the Breton language

 

For a list of words relating to Breton, see the Breton language category of words in Wiktionary, the free dictionary.

DITZIONÀRIOS

LETZIONES

BÌBLIA

 

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *