Sa limba aranesa

Sa limba aranesa

– de Salvatore Serra –

S’aranesu (in otzitanu: aranés) est una limba alloglota de Catalugna.  Est una variedade de s’otzitanu chi faghet parte de su dialetu gascone, simigiante  a sas variedades de Comenge. Est  limba pròpia de sa Vall d’Aran  e  limba ufitziale de sa Comunidade Autònoma de Catalugna paris cun s’ispagnolu e su catalanu dae cando ant aprovadu s’istatutu nou su 9 de austu de su 2006. In sa Vall est sa limba veiculare de s’insinnamentu dae su 1984. Su 22 de cabudanni de su 2010 su  Parlamentu de Catalugna at aprovadu sa “ Llei de l’occità, aranés a l’Aran “ chi at ufitzializadu sa limba otzitana in totu su  Printzipadu e   dat prus deretos a s’aranesu e a sos chi lu faeddant. Custa lege at prevìdidu, in mesu de s‘àteru, sa nàschida de s’”Institut d’Estudis Aranesi”,  autoridade linguìstica pro s’otzitanu aranesu.

S’abertura de sa  Galleria de Vielha e, mescamente, s’isvilupu de su turismu ant fatu acudire immigrados medas, in antis , dae su restu de s’Istadu ispagnolu, a pustis, dae àteros paisos. Custu at chertu nàrrere cambiamentos mannos a beru in sos impreos linguìsticos de sos aranesos. Sa limba issoro s’est cunfrontada semper de prus  cun s’ispagnolu e cun su catalanu, perdende s’egemonia de sos sèculos colados.

S’aranesu l’ant normativizadu cunforma a sa  norma clàssica e unitària de s’otzitanu, definida a sa prima dae Loís Alibèrt e como guvernada dae su “Consell de la Llengua Occitana”. Sas normas de su CLO sunt reconnotas in manera ufitziale dae su “ Consell General d’Aran” (e duncas dae s’ “Oficina de Foment e Ensenhament der Aranés”) dae su 1999.

Però unos cantos particulares de s’adatamentu de custa normativa a s’aranesu sunt diferentes dae s’impreu preferentziale de sas àteras variedades gasconas: sas peculiaridades aranesas sunt in teoria possìbiles finas in àteras variedades de gascone, però in sa pràtica las impreant petzi in aranesu, ca su restu de su gascone preferit solutziones prus unitàrias. Pro la nàrrere in curtzu,  si tratat:

  • de sa forma de plurale feminile in -es in càmbiu de sa grafia -as chi est prus unitària e inglobante (si podent pronuntziare [es/ɔs/as] cunforma a sos dialetos). Es: hemnes araneses in càmbiu de hemnas aranesas (“fèminas aranesas”).
  • de u in mesu de duas vocales in càmbiu de sa grafia v chi est prus unitària e inglobante (si podent pronuntziare [w/β] cunforma a sos dialetos). Es: auer in càmbiu de aver (“àere”).

Cunforma a sa normativa otzitana, nudda impedit chi s’aranesu impitet formas gràficas prus unitàrias comente -as e v.

Sa normativa de s’otzitanu, aplicada a s’aranesu e a unos cantos dialetos gascones probianos, tenet peculiaridades morfològicas comente sos plurales sensìbiles maschiles in -i (es aranesi, “sos aranesos”) e sos pirenàicos (eth, era, es “su, sa, sos, sas”).

Pro su chi pertocat s’insinnamentu, s’ aranesu est presente, paris cun su catalanu, s’ispagnolu, s’inglesu e optzionalmente su frantzesu, in su sistema iscolàsticu de sa badde, in totu sos livellos  obligatòrios. In sos insinnamentos superiores   s’aranesu est facultativu e no est matèria de esàmene.   B’at cursos de aranesu pro sos mannos siat in sa Vall d’Aran siat in Bartzellona e Lleida.

Pro su chi pertocat  sos mèdios de comunicatzione, s’aranesu dipendet dae sa programatzione de sas emitentes de Catalugna. Belle gasi, un’acordu cun sa retza  de televisiones locales at cunsentidu sa creatzione de AranTV, un’ispàtziu de mesora cun un‘intervista e unas cantas noas, chi dipendet dae su “Conselh Generau d’Aran”. In prus, TV3 trasmitet unu telegiornale de chimbe minutos, e in Catalunya Ràdio b’at unos cantos programas in disconnessione. In fines, b’est su giornale digitale Jornalet .

In sa cartellonìstica, s’aranesu est sa limba prioritària.

In sa crèsia, mancari b’apat materiales comente sos chi at postu a disponimentu Missennor Jusèp Amiell, l’impitant pagu: in Vielha b’at una missa in custa limba petzi una bia sa chida.

 

 

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *