Sa koinè, limba comuna de sos gregos

Sa koinè, limba comuna de sos gregos

-de Salvatore Serra –

Sa koinè (κοινὴ διάλεκτος “limba comuna”, κοινὴ ἑλληνική “[limba] grega comuna”) est sa forma populare de gregu antigu chi est essida a campu in s’antigòriu postclàssicu (pagu prus a mancu, dae su 300 a C a su 300 p C) e marcat su de tres perìodos de s’istòria de sa limba grega. Àteros nùmenes sunt gregu alessandrinu, gregu  ellenìsticu, gregu comunu o gregu de su Testamentu Nou.

Su gregu koiné no est importante petzi pro s’istòria de sos gregos ca est su primu dialetu comunu e su precursore de su  gregu demòticu. Est importante finas pro s’impatu suo in sa tzivilidade otzidentale comente limba franca de su Mediterràneu. Sa koiné est istada sa limba originale de su   Testamenu Nou e su mèdiu de insinnamentu e trasmissione de su cristianèsimu.

Sa koiné est istada,  in manera extraufitziale, prima o segunda limba in s’Impèriu romanu.

Su gregu koiné est nàschidu comente limba comuna in sos esèrtzitos de  Lisandru su Mannu. Manu manu chi sos Istados gregos, suta de su cumandu de su Rennu de Matzedònia, ant cunchistadu  e colonizadu su mundu connotu, est resurtadu chi su dialetu de custu rennu lu faeddaiant dae s’Egitu a s’Índia. Mancari sos elementos de sa  koiné si siant formados in s’era clàssica tarda, sas culturas de su domìniu ellènicu ant influentzadu, a inghìriu issoro, sa limba de su perìodu postclàssicu, a pustis de sa  morte de Lisandru (323 aC). Su perìodu chi sighit, su de su  gregu medievale, cumintzat dae sa fundatzione de Constantinòpoli a òpera de  Constantinu I su Mannu, in su 330. Duncas, su perìodu postclàssicu de sa limba grega cugùgiat sa creatzione e s’evolutzione de su gregu koiné in totu s’era  ellenística e   romana de s’ istòria de Grètzia fintzas  a su cumintzu de s’edade mèdia.

Koiné (dae su gregu Κοινή, ‘comunu’) est unu tèrmine chi sos intelletuales antigos aiant giai impreadu pro inditare àteras variedades de sa limba grega. Calicunu si riferiat a su protogregu, cando chi àteros l’impitaiant pro si referire a cale si siat  forma vernaculare de su gregu chi esseret diferente dae sa limba literària. Cando sa koiné, a bellu a bellu, s’est fata limba literària, calicunu distinghiat duas formas: s’ellènicu (‘gregu’, forma literària postclàssica) e sa koiné (‘comunu’, limba faeddada populare); àteros galu si referiant  a su dialetu de Alessàndria, unu tèrmine chi impreant a s’ispissu unos cantos classitzistas modernos.

Sas raighinas linguìsticas de sa koiné sunt pagu seguras dae antigòriu. In s’època ellenìstica su prus de sos intelletuales pensaiant chi sa koiné esseret su resurtadu de su misturu de sos 4 dialetos printzipales  de su gregu antigu. Su linguista austrìacu P. Kretschmer at amparadu custa teoria a cumintzos de su  sèculu XIX in su libru Die Entstehung der Koine (‘ Sa nàschida de sa koiné ‘, 1901), cando chi s’intelletuale tedescu Wilamowitz e su linguista frantzesu Antoine Meillet, tenende contu de sos elementos jònicos medas de sa koiné —comente σσ imbetzes  de ττ (θάλασσα, θάλαττα) e ρσ imbetzes de ρρ (ἀρσενικός, ἀρρενικός)— l’ant cunsideradu una forma simplificada de su jònicu.

Sa  teoria prus atzetada   in die de oe  est sa de su linguista gregu G. N. Hatzidakis, chi narat chi  su “nùcleu istàbile” de sa koiné est s’àticu. In àteras paràulas, su gregu koiné si podet cunsiderare àticu cun un’agiunta de àteros elementos, mescamente su jònicu, ma finas de àteros dialetos. Su pesu ispetzìficu de sos elementos linguìsticos “no àticos” de sa koiné podet cambiare cunforma a sa regione de su mundu  ellenìsticu in ue la faeddant. Pro nàrrere, sas variadades de koiné chi si faeddant in sas  colònias jònicas de Àsia Minore e Tzipru diant tènnere prus caraterìsticas  jònicas chi non sas àteras. Dae un’àteru puntu de vista, sa koiné literària de s’època ellenìstica s’assimìgiat meda a s’àticu connotu comente a àticu comunu.

Sos primos intelletuales  chi ant istudiadu sa koiné -tantu in tempos modernos comente in s’època alessandrina- fiant classitzistas chi aiant tentu comente modellu sa limba  àtica literària de su perìodu clàssicu, e abbaidaiant male cale si siat àtera casta de faeddu ellenìsticu. Sa koiné, duncas, est istada cunsiderada una forma currùmpida de gregu chi no meressiat  un grandu atentzione. Sa recunsideratzione de s’importàntzia  istòrica e linguìstica de sa koiné no est cumintzada si no in su sèculu XIX, cando unos cantos intelletuales de gabbale ant fatu una sèrie de istùdios subra de s’evolutzione de sa koiné in sos perìodos ellenìsticu e romanu. Sas fontes utilizadas in custos istùdios sunt istadas medas e non totus cun sa matessi afidabilidade. Sas prus de importu sunt sas iscritziones de su perìodu postcàssicu e sos papiros, ca sunt testos cun cuntenutu autènticu chi si podent istudiare in manera direta. Àteras fontes de importu sunt sa Septuaginta (sa tradutzione grega de su  Testamentu Antigu) e  su  Testamentu Nou. Sos insinnamentos de sos Testamentos sunt diretos a pessones comunas, duncas tocaiat a impitare sa limba prus populare de su mamentu. Materiale informativu lu dant finas  sos intelletuales atitzistas de sos perìodos ellenìsticu e romanu, sos cales, pro gherrare contra a s’evolutzione de sa limba, publicaiant traballos in ue cunfrontaiant s’àticu “curretu” cun sa koiné “non curreta” :

 

« Nemos de sos antigos naraiat bassílissa (βασίλισσα, ‘reina’), ma bassíleia (βασίλεια) o bassilís (βασιλίς). »
— Phrynichus Arabius, sèculu II

 

« Dioria (διωρία, ‘iscadèntzia’) ést   meda pagu literale; imbetzes de custu impitemus prothesmia (προθεσμίαν). »
— Phrynichus Arabius

 

« Non devimus nàrrere pàndote (πάντοτε, ‘semper’), ma hekàstote (ἑκάστοτε) e ‘dia pandós (διὰ παντός). »
— Phrynichus Arabius

Àteras fontes si basant in imbènnidas, (comente iscritziones in cantos de istèrgiu fatas dae pintores populares),  faddinas fatas dae  atitzistas pro more de su domìniu issoro imperfetu de s’àticu puru, e fintzas  glossàrios gregu-latinos chi sunt supravìvidos dae  s’època romana:

Καλήμερον, ἦλθες; — Bono die, venisti?(Bon dia, vas venir?)

Ἐὰν θέλεις, ἐλθὲ μεθ’ ἡμῶν. — Si vis, veni mecum.(Si vols, vine amb mi)

Ποῦ; — Ubi?(On?)

Πρὸς φίλον ἡμέτερον Λεύκιον. — Ad amicum nostrum Lucium.(A casa del nostre amic Luci)

Τί γὰρ ἔχει; — Quid enim habet?(Què li passa?)

Ἀρρωστεῖ. — Aegrotat.(Està malalt)

In fines, una fonte a beru de importu est su gregu modernu, chi at mantesu su prus  de sos elementos linguìsticos orales de sa limba antiga chi sa traditzione iscrita aiat pèrdidu. Pro nàrrere, sos dialetos pònticu e capadòtziu mantenent sa pronùntzia antiga de η comente ε (νύφε, συνέλικος, τίμεσον, πεγάδι, etz.), cando chi su tsacònicu mantenet sa α longa in càmbiu de η (ἁμέρα, ἀστραπά, λίμνα, χοά, etz.) e àteras caraterìsticas de  su lacònicu. In unos cantos giassos de sa parte meridionale de sas regiones in ue faeddant su gregu (Dodecannesu, Tzipru, etz.) mantenent sa pronùntzia de sas cunsonantes similares geminadas (ἄλ-λος, Ἑλ-λάδα, θάλασ-σα), cando chi in àteros pronùntziant sa υ comente ου in paràulas medas o mantenent formas dòpias antigas (κρόμμυον — κρεμ-μυον, ράξ — ρώξ, etc.). Fenòmenos linguìsticos comente sos chi amus mentovadu ìmplicant chi custas caraterìsticas si sunt mantesas fintzas in su  koiné, chi a fùrriu suo b’aiat variatziones innumeràbiles.

 

 

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *