S' “Accademia della Crusca”

S' “Accademia della Crusca”

de Salvatore Serra

S’ “Accademia della Crusca” (chi a s‘ispissu li narant petzi “la Crusca”) est un’istitutzione  chi ponet in pare istudiosos e espertos de linguìstica e filologia de sa limba italiana.  

Naschet  intre su 1570 e su 1580 in Firenze.  Est unu grupu informale  deamigos   (sa “brigata dei crusconi”) chi, a diferèntzia de sos de s’ “Accademia fiorentina”, si dedicant a arresonadas de giogu (sas “cruscate”). Si costituit in maneraufitziale  su 25 de martzu de su 1585, cun una tzerimònia inaugurale chi sighit de duos annos su tempus chi sos sòtzios suos ant cumintzadu a pensare a sa possibilidade de s’organizare cun un’ istatutu (adunàntzia de su 25 de ghennàrgiu de su 1583).

Sa Crusca est s’acadèmia linguìstica prus antiga de su mundu. In prus de batorsèculos de atividade s’est distinta semper pro s’impinnu suo istremenadu a mantènnere “pura” sa limba italiana originale, publichende, giai in su 1612, sa prima editzione de su “Vocabolario degli Accademici della Crusca”, chi at fatu a esemprulessicogràficu fintzas pro sas limbas frantzesa, tedesca e inglesa (ma non pro sa limbaispagnola, chi in su 1611 aiat publicadu  su “Tesoro de la lengua castellana o española”, iscritu  dae Sebastián de Covarrubias, su primu lessicogràficu de una limba moderna in Europa).

Oe faghet  parte de sa Federatzione Europea de sas Istitutziones LinguìsticasNatzionales, chi sa tarea sua  est a  elaborare una lìnia comuna de defensa de totu sas limbas natzionales europeas. Pro s’Itàlia partètzipant a sa Federazione s’ “Accademia della Crusca” e s’”Opera del Vocabolario Italiano” de su CNR.

In sos annos 201011 fiant pessende de la cungiare pro resones econòmicas, pro more de sa crisi finantziària chi at bullugiadu s’Itàlia.

S’orìgine de custa istitutzione tenet unu pròlogu totu  anti-acàdemicu: sosfundadores suos a sa prima si narantbrigata dei Crusconi “ e formant una  casta de sòtziu chi sos chi nde faghent parte – poetas, literados, òmines de deretutenents’abesu de si reunire in ocasiones cunviviales alligras, in ue  rètzitant pro giogu sas “ cruscate”,  arresonos adutorados ma cun un’istile ingiogatzadu  e brulleri. S’intentzione crara issoro, chi si cumprendet  dae su sèberu de su nùmene, est a s‘ischirriare dae sas  lanosidades de s’   “Accademia fiorentina”, amparada dae su granduca Cosimo I de’ Medici, e a si pònnere contra  a s’istile suo severu e classitzista. Sos cruscones gherrant  contra a sa lanosidade classitzista fintzas cuns’umorismu, sa sàtira, e s’ironia, sena chi custu  cumprumitat s’intentzione primària de su grupu, fundamentalmente literària, e esplicada a s‘ispissu in garas literàrias de livellu artu.

Sos fundadores de sa Crusca si identìficant traditzionalmente in: GiovanBattista Deti, su Sollo; Anton Francesco Grazzini, su Lasca; Bernardo Canigiani, su Gramolato; Bernardo Zanchini, su Macerato; Bastiano de’ Rossi, s’Inferigno;   si b’agiunghet, in su mese de santugaine de su 1582,  Lionardo Salviati, s’Infarinato(15401589). Suta s’impèllida e  cun su cuntributu determinante  de custu ùrtimu,  dae su 1583 s’acadèmia leat una forma noa, punnende in manera coerente a su chi sos acadèmicos si proponiant: mustrare e cunservare sa bellesa de su vulgare fiorentinu, modelladu in sos autores de su Treghentos.

S’acadèmia, duncas, lassat su caràtere suo lùdicu, pro leare unu rolu normativu.  Fintzas su sinnificadu de su tèrmine càmbiat: sos acadèmicos de sa Crusca traballant pro  distìnghere sa parte bona e pura de sa limba (sa farina) dae sa parte mala e impura (pròpiu su fùrfure, sa  “crusca). Dae cue sa simbologia e s’aparatu: s’istemma est unu sedatzu ( buratto), cun su motu petrarchescu Il più bel fior ne coglie comente insinna. Sos membros leant, nessi in sos primos sèculos, unu “nome di Crusca”: un paranùmene ligadu in carchi manera a su tziclu de vida de su trigu e a castas o impreos de su pane (comente “Infarinato”, “Trito”, “Gramolato”, “Impastato” e totu gasi). Cada acadèmicu, in prus, tenet un’ “impresa“: una pala de linna in ue ant pintadu su  nùmene de s’acadèmicu, unu motu leadu a su sòlitu daePetrarca e una figura chi fatzat a ligàmene intre su nùmene e su motu. In prus, in sa  sede de s’ “Accademia della Crusca”, mescamente in sa “Sala delle Pale”, bi sunt, collidos,  àteros trastes chi nche torrant  a su matessi campu semànticu, comente, pro nàrrere, iscannos  fatos cun  una còrbula posta a susu in giosso chi tenet, comenteischinale, una pala de forru.

Sa prima editzione de su “Vocabolario della Crusca” (1612) refletit, duncas,  sacuntzetzione linguìstica de Salviati (e,  a pustis suo,  de s’acadèmicu Vincenzo Maria Borghini) chi andat prus a dae in antis de  sas positziones di Pietro Bembo: nchetorrat  a un’ideale de limba fiorentina pura, naturale, populare, legitimada daes’impreu de sos iscritores mannos comente de sos iscritores minores.  Su  vocabulàriuregistrat fintzas  sas paràulas  de su fiorentinu biu, bastis chi siant testimoniadas e duncas legitimadas in autores antigos o testos minores, mancari non connotos. Su vocabulàriu si caraterizat pro unu   disinteressu totale pro sa terminologia tècnicu-sientìfica. Non bi sunt prus sa distintzione intre impreu de sa poesia e impreu  de sa prosa, su riferimentu a sos usos regionales o dialetales, s’abesu a nche pònnereosservatziones gramaticales in sas boghes. Non bi sunt prus sos usos galu ligados a su latinu. Custa impostatzione arcaizante la crìticant sos istudiosos Beni, Tassoni, Bartoli, Politi, Gigli, Spadafora. Ma sas crìticas  non càmbiant sa manera de traballare  de sos acadèmicos:  sa segunda editzione de su  1623 non si diferèntziatmeda dae sa prima si non pro carchi curretzione  e pro s’aumentu de su nùmerucumplessivu de sas boghes registradas. Sa de tres editziones  l’imprentant in  Firenze in sa tipografia de s’ “Accademia della Crusca” e la pùblicant in su  1691 in tresvolùmenes cun dèdica a Cosimo III de’ Medici. Presentat cambiamentos mannos: introduint s’indicatzione V.A. pro contrassinnare sas boghes antigas comentetestimonia istòrica pro pòdere cumprèndere sos testos antigos e non comente esemprude sighire; soa autores dae ue leant sos esempros aumentant e bi nd’at fintzascalicunu modernu, comente Tasso (esclùdidu dae sas primas duas editziones),  Machiavelli,   Guicciardini,   Della Casa,   Varchi e àteros comente   Sannazaro,  Castiglione,   Chiabrera; aumentat su nùmeru de tratados sientìficos leados in cunsideru e su de sas boghes leadas dae iscritores de sièntzia comente Galileo Galilei. Sa de bator editziones la pùblicant in Firenze intre su 1729 e su 1738 cun dèdica a Gian Gastone de’ Medici. Nche bogant  fintzas sos autores de tratados tècnicu-sientìficos. Sa de chimbe editziones (chi nde pùblicant ùndighi volùmenes, su primuin su 1863) l’interrumpent a sa boghe Ozono in su 1923.

S’ “Accademia della Crusca” mandat a dae in antis s’atividade sua cunsituatziones bonas e malas  fintzas a su  1783, cando Pietro Leopoldo nche l’iscontzatparis cun àteras academias e la reunit  in sa  “Accademia Fiorentina” (segunda). In su 1808, però, fundant un’ “ Accademia Fiorentina” noa, sa de tres, e cun decretu de su  19 de ghennàrgiu de su 1811, firmadu dae Napoleone, riprìstinant sa Crusca cuns’autonomia sua, sos istatutos suos e sa finalidades antigas suas.

Su 3 de martzu de su  1809  su tronu de Toscana l’assinnant  a Elisa Baciocchi, sorre de Napoleone Bonaparte, sa cale però non tenet sa facultade  de modificare o emìtere leges noas, cumpetèntzia esclusiva de su frade. Totu sas leges, sos proclamas, sas lìteras, sos manifestos, sos editos, e totu gasi sunt iscritos in limba frantzesa. Belle gasi Napoleone su 9 de abrile de su  1809 cuntzedit  a sos  fiorentinos de impitare sa limba issoro cun s’emanatzione de unu decretu emìtidu dae su Palatzu de sas  Tuileries.
In custu decretu s’afirmat chi  «Sa limba italiana l’ant a pòdere impitare  in Toscana in cuncurrèntzia cun sa limba frantzesa, in sos tribunales, in sos atos notariles e in sas iscrituras privadas.» In prus, pro si bragare de su bene chèrrere de sos frantzesos, s’agiunghet: «Nois amus postu  e ponimus cun custu decretu  unu prèmiu annuale de 500 napoleones, chi sos fundos ant a èssere leados da sa lista tzivile nostra e chi at a èssere dadu, cunforma a sos raportos chi nos ant a fàghere, a sos autores  chi sas òperas issoro ant a cuntribùere cun prus profetu a mantènnere sa limba italiana in totusa puresa sua.»

Cun un’àteru decretu  de su  9 de ghennàrgiu 1811 torrant a fundare s’ “Accademia della Crusca” «incarrigada in manera particulare de sa revisione de su ditzionàriu de sa limba italiana, e de sa cunservatzione de sa puresa de limba etotu.» Pro sos acadèmicos fissant un’assinnu annuale de 500 francos; de 1000 francos pro sos incarrigados de sa cumpilatzione de su ditzionàriu; e de 1200 pro su segretàriu.

In su  sèculu XX su decretu lege de s’11 de martzu de su 1923 càmbiat sa cumpositzione sua e s’indiritzu suo; sa cumpilatzione de su Vocabulàriu  la sostituintcun sa de testos filològicos e su Vocabulàriu lu leat in càrrigu una sotziedade privadade istudiosos. In su 1955, però, torrant a faeddare de una ripresa de s’òpera a initziativa de Bruno Migliorini e de àteros.

In su 1983 est definitivu s’ischirriòngiu de s’ “Accademia” dae su progetu de su Vocabulàriu.

In su presente, sas finalidades printzipales sunt:

amparare, cun sos Tzentros ispetzializados e in raportu de collaboratzione e integratzione cun sas Universidades , s’atividade sientìfica e sa formatzione de chircadores noos in su campu de sa linguìstica e de sa filologia italiana;
acuisire e ispainare, in sa sotziedade  italiana e   mescamente in iscola, sa connoschèntzia istòrica de sa limba italiana e sa cussèntzia crìtica de s’evolutzione atuale sua, in su cuadru de sos cuncàmbios interlinguìsticos de su  mundu cuntemporàneu;
collaborare cun sas istitutziones afines printzipales de Paisos istràngios e cun sas istitutziones guvernativas italianas  e de s’Unione Europea in sa polìtica in favore de su  plurilinguismu de su  continente nostru.

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *