Est istada sa Crèsia Catòlica pro prima a dare dignidade a sa limba tataresa. Su primu libru publicadu in custa variedade est difatis unu catechismu, intituladu Brevi Catechismu traduzziddu da l’italianu, essidu in su 1857 pro volontade de s’archipìscamu Alessandro Domenico Varesini. Custa variedade linguìstica, chi sa gènesi no est galu crara de su totu, at semper patidu su fatu de no àere tentu mai un’usu ne ufitziale e nemmancu esclusivu in sa tzitade de Tàtari. Finas in su sèculu XIX, forsis cuddu de espansione màssima de s’idioma turritanu, su sardu non si nche fiat ispèrdidu de su totu, pro torrare a èssere presente cun prus fortza dae su sèculu in fatu e finas a oe.
Pròpiu in s’800, cando belle nemos in sa capitale de su cabu se susu faeddaiat in italianu, pro acostare sa Crèsia a sa gente, su mussegnore piemontesu aiat detzìdidu de publicare su catechismu in sa limba de su pòpulu, una tradutzione dae s’italianu.
De su restu est de unu preìderu su primu ditzionàriu in limba sarda, su de Vissentu Porru de su 1832, e semper unu preìderu, su canònigu Ispanu, est istadu pionieri in sos istùdios linguìsticos e glotològicos sardos.
S’òpera proponet sa matessi fòrmula, clàssica, de pregonta e risposta, impreada giai in su primu catechismu de s’istòria, iscritu dae su santu gesuita Pier Carisio, su Catechismus Minimus, imprentadu in su 1556.
In sas batòrdighi letziones de su testu, cumpletadu dae unas cantas pregadorias, ddo’est su cumpèndiu de sa fide catòlica.
Fide difèndida dae Varesini finas cun sa pèrdida de sa libertade personale. Pro s’èssere opostu a sas leges Siccardi, chi aiant abolidu su foro eclesiàsticu e su deretu de asilu in sas crèsias, dd’aiant cundennadu a unu mese de arrestos domitziliares e a pagare 5.000 francos de multa.
No ischimus su nùmene de su tradutore, abarradu anònimu. Sa tradutzione si caraterizat pro unu sèberu etimològicu. Est a nàrrere chi non sunt rapresentados sos fonemas tìpicos de su tataresu, che a sa fricativa laterale e a sa fricativa velare, surda e sonora. E duncas morte est iscritu morti, e non morthi o mosthi, sas formas prus impreadas a dies de oe.
Curiosu s’usu de su grafema x, impreadu a bortas “a sa campidanesa” pro rapresentare s’africada alveolare sonora e a bortas pro rapresentare imbetzes sa fricativa alveolare surda geminada. Pro nàrrere giexia (crèsia) e proximu (pròssimu).
Su testu presentat carchi italianismu, cosa de cumprèndere, bidu s’usu didàticu de s’òpera e sa presèntzia de su testu originale italianu a costàgiu.
Leonardo Sole, pro annos professore de linguìstica generale in s’ateneu turritanu e istudiosu de sardu e de tataresu, aiat fatu torra publicare custu catechismu in su 1986. S’editzione atuale, anastàtica, realizada pro sa parte gràfica dae su fìgiu de Sole, Andrea, est prus fidele a s’originale in su formadu e in s’istile.
(gianni muroni)
Leave a comment