Marianu, Re de sos Sardos

Marianu, Re de sos Sardos

– de Salvatore Serra –

Marianu IV de Arbaree (Aristanis, 1317Aristanis, 1375)  est istadu su re prus mannu  de su giuigadu sardu prus de importu.

Su nùmene dinàsticu fiat  Marianu IV de Serra-Bas, giùighe de Arbaree, conte de Marmilla e de su Gotzeanu, visconte de Bas.

Fìgiu de su giùighe Ugone II e de Benedita, aiat sighidu s’erèntzia polìtica de su babbu, chi cheriat mantènnere s’indipendèntzia de su  Rennu de Arbaree. Aiat ispainadu sa visione sua de indipendèntzia  a totu sa Sardigna, torrende a leare sas ideas chi aiant giai tentu siat sos de Serra Bas, siat sas populatziones de s’ìsula, istracas de sas gherras intre sos  pisanos e sos genovesos chi si fiant apoderados de sos àteros giuigados.

Sos ligàmenes polìticos chi uniant Arbaree cun  Aragona fiant particulares, ca refletiant duos elementos: a un’ala bi fiat  sa  licentia invadendi dada dae  su papa Bonifacius VIII a Jaume II d’Aragó, chi de fatu li daiat su tìtulu de re de Sardigna, cando chi in s’ìsula  b’aiat giai àteros domìnios (su Giuigadu di Arbaree, sas sennorias pisanas  in sos territòrios de Gaddura e de Casteddu, sas terras de sos Dorias in su cabu de susu, sa  comuna lìbera de Tàtari); a s’àtera  bi fiat su fatu chi fiant istados sos de Arbaree a pedire sa collaboratzione de sa corona de Aragona pro bìnchere s’ùrtima resistèntzia  militare pisana in sos ex giuigados de Càlari e Gaddura. B’aiat àpidu, duncas, una casta de cumprendìngiu malu istòricu e polìticu: a un’ala sos giùghes arborenses bidiant sos aragonesos sceti comente alliados militares chi los podiant agiuare in sa cunchista de su restu de sa Sardigna a dannu de Pisa;  a s’àtera su soveranu de Aragona bidiat sos de Serra-Bas come feudatàrios de torrare a tzeracos, a pustis de nch’àere bintu sos pisanos. Su fatu istat chi sas duas dinastias teniant una visione diferente de su podere: sa domo reale de Bartzellona si referiat   a su podere feudale de tipu europeu; in Sardigna, imbetzes, su feudalèsimu non bi fiat istadu mai e duncas sos giùighes no lu reconnoschiant e, mescamente,  non si podiant cunsiderare subordinados a su soveranu catalanu.     A sa prima  Ugone II aiat pensadu  de non s’opònnere a s’impostatzione feudale  chi Jaume II cheriat dare a s’alliàntzia, ma custa fiat sceti una manera  de istransire sa gherra direta.

Sos res de Aragona cheriant mantènnere s’alliàntzia cun sos de Arbaree; dae Jaume II a Alfons IV a Pere IV, aiant chircadu in cada manera de s’assegurare sa fidelidade  de sos giùighes de Aristanis.  Pro custa resone sos aragonesos aiant atribuidu rangu soveranu a su giùighe e a sos fìgios suos, astringhendeˑlos in ligàmenes de parentiu cun unos cantos cojuios, mantenendeˑlos a corte e cunferendeˑlis tìtulos baronales (su rangu prus de importu cuntzèdidu a Ugone II fiat istadu su  de visconte de Bas, in Catalugna; b’at de cunsiderare chi sa calidade  de visconte fiat sa prus de importu in sa  nobilesa catalana, a pustis de su soveranu chi in ie fiat petzi  conte). Sos fìgios de sos de Arbaree, in su tzerimoniale de corte, fiant cunsiderados sceti in dae segus de sos infantes de Aragona. Ma custas cuntzessiones  non sunt bastadas  a cambiare sos de Serra Bas in òmines ricos, est a nàrrere in barones vassallos de su re aragonesu. A marcare sa diferèntzia intre su cuntzetu de vassallàgiu in sa  mente de su soveranu de Aragona e s’idea de giuigadu lìberu chi teniant sos de Arbaree, bi fiat su fatu chi in sa  corte de Bartzellona sos fìgios  de su giùighe non teniant perunu tìtulu, ca pro su giùighe, cale si siat rangu baronale diat èssere istadu prus bassu de su de su giùighe etotu. Semper e cando sos ligàmenes, finas parentales, intre sos de  Aragona e sos de Arbaree fiant cosa de importu;  in prus, sa presèntzia de sos cadetes giuigales in sa corte aragonesa fiat fitiana. Finas a  Marianu IV de Arbaree, segundu fìgiu de su giùighe Ugone II, visconte de Bas, l’aiant educadu, cunforma a sa voluntade de su babbu, in sa  corte de Alfons IV, conte de Bartzellona e duncas soveranu de Aragona. 

Marianu aiat leadu parte in manera ativa  a s’incoronatzione de Pere IV el Cerimoniòs, fìgiu de Alfons IV, in su 1336; ma  cando l’est mortu su babbu, in su matessi annu, si nch’est ghiradu  a Aristanis. Semper in su matessi annu, in Bartzellona, s’est cojuadu cun sa nòbile catalana Timbora de Rocaberti (fìgia de su visconte Dalmau), chi l’at dadu bator fìgios: Ugone, Beatritze, Leonora e  una pitzinna morta primidia  in su 1346.

In su  1339, a su donnikellu Marianu, Pere de Aragona l’aiat reconnotu sos tìtulos  de visconte de Bas (Catalugna), conte de Marmilla e de su Gotzeanu (territòriu chi nde faghiant parte sas curadorias de Dore cun Oroteddi, Nùgoro, Otzana, Sarule, e finas  cudda antiga de Anela). Custos possedimentos (extra Judicatum) de fatu aiant rèndidu a  Marianu vassallu de su re aragonesu de Sardigna e Còrsica. Custu raportu l’aiant postu in craru  finas in forma esteriore, e difatis in sas insinnas personales suas bi fiant,  subra de s’àrbore israighinadu, sos palos catalanos.

Cando fiat conte de su Gotzeanu e no aiat galu su tìtulu de  judex, cun una mossa polìtica àbile aiat torradu a populare sa bidda de  Casteddu de Gotzeanu (su Burgu, in sardu), e aiat restauradu su casteddu antigu   pro defensare sa làcana de susu de su giuigadu. In cue, comente conte, si fiat dadu ite de fàghere pro megiorare su pastoriu e sa massaria. In custu tempus aiat emanadu una prima sèrie de normas giurìdicas iscritas chi regulaiant mescamente su pastoriu e sa massaria, pro nde megiorare sa produtividade, e in parte trataiant su deretu penale; pustis custas normas ant a intrare in sa  Carta de Logu  de sa fìgia Leonora

Sos fìgios Ugone, Beatritze   e  Leonora, nàschidos a pagu distàntzia s’unu dae s’àteru in  Molins de Rei (Catalugna)  cando issu fiat galu  conte de Marmilla e de su Gotzeanu, est a nàrrere in antis de artziare  a su tronu de Arbaree (1347),  pustis ant vìvidu in  Aristanis e in su casteddu de su Gotzeanu.

Una lìtera imbiada dae Aymeri VI de Narbona (1341-88) a su re Pere IV de Aragona, imbènnida in sos Archìvios Reales de Bartzellona,  acrarat su fatu chi sa pobidda Beatritze fiat sa segunda fìgia de Marianu, a pustis de Ugone e in antis de Leonora: in sa lìtera, difatis, su visconte reclamaiat su tronu arborense, a pustis de sa morte de su connadu (1383), pro s’erede suo Guillem  I. Leonora però s’agataiat in Sardigna e  aiat ischidu isfrutare  sa situatzione a profetu suo.

Beatritze si fiat cojuada in su 1361, in antis meda de Leonora, aiat tentu fìgios medas e dae su testamentu suo si cumprendet cantu esseret istada rica sa doda sua.  Beatritze fiat istada sa prima de sos frades a mòrrere in su 1377, e su nebode suo Guillelm II aiat dèpidu isetare su 1407, s’annu chi est mortu Marianu V, pro divènnere giùighe.

In su 1347, cando est mortu su frade Pedru III, a Marianu sa Corona de Logu l’at proclamadu giùighe de Arbaree.

A pustis de àere mantesu  pro prus de bìndighi annos  s’alliàntzia cun sa  Corona de Aragona cunforma a  sa lìnia diplomàtica de su babbu, Marianu si fiat abbigiadu chi sa polìtica de Pere IV previdiat s’insertamentu graduale  de sa Sardigna in s’òrbita aragonesa e, a pustis  de sa cunchista de S’Alighera dae bandas de sos  catalanos, chi in s’ìnteri fiant in gherra cun sa famìlia de sos Dorias in su nord Sardigna, in cabudanni de su 1353 aiat iscadenadu una gherra destinada a durare finas a su 1420 cando, cun sa bèndida de sas prerogativas soveranas  dae bandas  de Guillelm III de Narbona, su giuigadu s’at a estìnghere. Ma cando rennaiat Marianu  Arbaree aiat mantesu su controllu de sa gherra. S’esèrtzitu de su giuigadu, cun atacos lestros e imprevidìbiles, aiat custrintu sos catalanu-aragonesos a si retirare dae totu sos territòrios de s’ìsula, a parte sa roca de  Castel di Castro (Casteddu) e   S’Alighera.

Marianu, in s’ìnteri,  fiat ponende a bandas dinare, comporende trigu in su mercadu mediteràneu pro lu torrare  a bèndere; custu fiat un’agiudu mannu pro sos tempos de carestia.

A pustis chi, pro pagu tempus, b’aiat àpidu paghe, in su 1365 sa gherra aiat torradu a cumintzare cun derrotas manna pro  Aragona: Pedro De Luna aiat ghiadu  un’esèrtzitu finas a sos bastiones  de Aristanis, sena carculare sos casteddos possèdidos dae sos sardos, chi in s’ìnteri fiant cumintzende una gherra natzionalista. A s’esèrtzitu catalanu-aragonesu, chi in palas non teniat peruna defensa, l’aiat intrapuladu s’atacu cumbinadu de Marianu e de su fìgiu Ugone (giùighe venidore), chi aiant bintu unas cantas batallas.

Marianu, a parte sas capatzidades militares suas, at fatu meda finas comente òmine de guvernu e legisladore: comente amus bidu,  est su suo su còdighe rurale chi pustis l’at torradu a leare in manu sa fìgia Leonora,   ponendeˑlu cun àteras leges in sa Carta de Logu famada.

Issu, in prus, teniat ballassa cun pessonàgios mannos de su tempus suo, comente, pro nàrrere, Santa Caterina de Siena.  Sos bisos suos, però, los at truncados sa morte, in su mese de maju de su 1375,  pro neghe de sa peste chi, a cumintzos de su   sèculu XV, in su mamentu  chi su giuigadu fiat prus forte, forsis at mortu finas sa fìgia Leonora.

Marianu IV fiat s’ùnicu re arborense chi si nde connoschiat su retratu, unu ebbia, de cando fiat giòvanu, insertadu in su polìticu de sa crèsia de Santu Nicola de Otzana. Pustis s’istòricu Frantziscu Tzèsare Casula, in su 1981, at assebertadu in sas bator mènsulas  de s’àbside de sa crèsia de Santu ‘Engiu sas bisuras de Marianu, de sos fìgios Ugone IIILeonora e de su ghèneru Brancaleone Dòria. Sa famìlia giuigale, difatis, istaiat meda in su casteddu de Murriali de Sàrdara chi fiat a curtzu.

Un’àtera iscoberta interessante est istada sa  de sos bator   dinares de Arbaree, chi a pàrrere de calicunu los aiant coniados in sos rennos de  Marianu e de Ugone III (ma no  est dimustradu), cando si pensaiat  chi su giuigadu no aeret un’ imprenta de dinare e b’aeret petzi dinare aragonesu.

 

Leave a comment

1 Comment

  1. Gràtzias: interessante meda

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *