Lisandru Mongili est unu professore de Sotziologia in Pàdua, at iscritu libros e sàgios subra de s’innovatzione e de s’informàtica, de sa Rùssia e de sa sièntzia sua, ma finas de sa Sardigna e de àteras àreas perifèricas, proende a la lèghere cun trastes noos e cun una mirada crìtica sena ligaduras cun su pensu de majoria. Unu intelletuale de gabbale cun raighinas fungudas in sa Sardigna.
Apo lèghidu in un’artìculu tuo chi non ses gasi de acordu cun su mitu de s’economia tecnològica. Comente mai? Ite podent fàghere sas tecnologias noas pro sa Sardigna?
No est chi so crìticu cun s’idea chi s’innovatzione podet èssere bona pro s’economia, ma cun is polìticas de sa Regione a pitzu de s’innovatzione. Si nche sunt fraigaus mecanismos tortos, chi ant fatu carchi cosa de bonu, ma meda de prus inùtiles. Si sunt dados dinari e rolos a innovadores “de professione”, ma is progetos non si sunt trasformados in cosas pràticas chi siat intrada in s’impreu fitianu. Sa chistione est semper sa matessi: s’annoamentu dae artu non funtzionat. Est sa matessi cosa chi est sutzèdia cun sa Rinàscita. Non si sunt agiudadas a s’isvilupare atividades locales, ma si sunt bòfias importare pràticas nàschidas in àteros cuntestos ma chi inoghe non ant fioridu. Diat èssere istadu prus de importu abèrrere una facultade de informàtica in Sardigna? E no est chi nde mancant giòvanos bravos, e difatis Tìscali e àteras aziendas sunt nàschidas dae issas. Sa retza e is tecnologias noas podent fàghere cosas medas pro sa cultura e sa limba sarda: su sardu no s’est mai iscritu tantu comente a immoe.
Como chi custa disaura de su Covid est colende, podimus giai cumprèndere ite nos at imparadu? Comente podimus impreare custa cussèntzia noa?
De su totu non ddu ischimus ancora. Finamentas chie narat chi ddu ischit non ddu ischit de a beru. Ma carchi cosa est essida a campu. Cuntrariamente a is epidemias antigas, in custa no amus segadu sa sotzialidade, ma dd’amus iscostiada in sa retza, e forsis est crèschida puru. S’òmine est una criadura sotziale e su Covid nos dd’at ammentadu. Una chistione chi est naschende est a pitzu de is aplicatziones digitales pro su sighimentu tecnològicu de is persones, pro sa seguresa. Is possibilidades de compidada sunt creschende dae unu pagu, e immoe ant a crèschere finamentas de prus. Un’àtera cosa chi at ispantau sa gente est is boxes diversas de sa sièntzia: ite ant a pensare is persones de custa cosa? Sa sièntzia cando traballat est aici, unu cunfrontu de ideas e de pensos, a bortas finas una cuntierra, ma sa gente est abituada a la bìdere che una sèrie de assertos seguros. E custu podet spaesare fintzas.
S’identidade est un’idea chi agradat a sardos meda, ma non mi paret chi tue ses intre cussos. Comente mai non ti praghet? Cun ite si podet mudare?
S’identidade est unu corteddu a duas framas, ca meda bortas naschet dae sa mirada de su conchistadore. Isse arribat e ti descriet: bi podes cumbatare, ma a sa fine cussa mirada inghitzat a ti mudare su pensu. Cussa mirada at seberadu solu pagas caraterìsticas e ddas at fatas devènnere su chi ses: est nàschida s’identidade, chi no est prus una cosa chi mudat in su tempus, ma est una cosa de nàschida. Mègius su faeddu “cunditzione” in su sentidu de is cunditziones istòricas cumpartzidas dae totus sos sardos, in unu momentu de s’istòria.
S’identidade comente est immoe est serbida pro partzire is sardos in duos: sos chi corrispondent a s’immàgine identitària, e sos chi no ddi currispondent. Pro nàrrere, is de is “zonas internas” e is de is tzitades, is pastores e is minadores o is oberajos. Fintzas pro su sardu, deghet a lu faeddare solu a is “identitàrios”. Pro s’òmine modernu e “tzivile”, mancari siat sardu, totu su chi est identitàriu no podet prus èssere su suo, ma est miradu comente si esseret de àtere. S’identidade nd’est furriada duncas in folklorismu. Ma no est istada sceti una cosa mala, s’identidade est istada de importu pro acurtziare gente meda a sa cultura e a sa limba sarda, a una cussèntzia noa. E però acorrat semper sa cosa sarda, siat sa cultura chi sa limba, a una pòsida secundària, medas bortas folklòrica, dd’alterizat puru.
In su libru tuo, Topologie post-coloniali, as impreadu torra sa paràula colonialismu, comente at fatu unu pagu de annos a como un’iscritore sardu de primore, Gianfranco Pintore. Est una paràula gasi de importu pro cumprèndere sa Sardigna a dies de oe? No est cambiadu nudda?
Pintore e finamentas Elisio Spiga impreaiant su fueddu “colonia” in su modu clàssicu, comente si faghiat in is annos Setantas, cando si rexonaiat de colònia pensende a is paisos colonizados in su Tértziu Mundu o decolonizados dae pagu. Cuntzentrados prus chi totu in is raportos polìticos e econòmicos cumplessivos a intre paisu colonizadore e paisu colonizadu. Deo apo leadu comente apròciu is istùdios post-coloniales de is annos Duamilla. Pintore e Spiga chistionaiant de totu sa sotziedade comente chi esseret unu mecanismu unitàriu, deo apo afungadu sceti a intro de carchi aspetu e in ie apo agatadu sa dipendèntzia e nde apo contadu su poderiu che una relatzione chi no si podet cuare.
Immoe non si podet prus impreare s’idea de colonialismu clàssicu, est prus giustu chistionare de post-coloniale, cherende nàrrere chi prus chi in sas relatas polìticas semus assugetados in sa mentalidade, in sos pensos subra nois etotu, semus subalternos. Sa cosa curiosa est chi is istùdios post-coloniales de sos annos Duamilla sunt nàschidos dae su pensu de Gramsci a pitzu de sa Sardigna e de su Meridione. Ideas chi però non sunt istadas impreadas meda pro analizare sa Sardigna dae sos pensadores italianos e sardos. Gramsci poniat su problema de su poderiu comente raighina de sa subalternidade, e non de s’identidade sarda comente sa de s’arretradesa.
Tando su problema de sa Sardigna no est s’arretradesa, ma su poderiu? Pro ite sunt ligadas sas duas cosas?
Su poderiu est sa càusa de s’arretradesa, e imbetzes nos ant cumbìnchidu chi nois e sceti nois amus sa neghe de custa cunditzione, a càusa de s’identidade nostra. Ma s’istòria nos provat su revessu. In s’Otighentos s’economia sarda si nche est mesu morta ca s’Itàlia pro defensa de su nord Itàlia at postu sos dàtzios finamentas in Sardigna e nois bendìamus a sa Frantza unu muntone de roba. Sas minas fiant totus gestidas dae gente de fora, francu una. Ma finamentas is trasportos sunt istados influentzados dae su continente: Amsicora Capra boliat fraigare una cumpannia de navios pro fàghere biagiare sos sardos, ma Mussolini, non at bofiu e at dadu sa masione a unu continentale. E si andamus a dae segus is esempros non mancant: s’istòria nos narant chi sa Sardigna podet èssere rica. Est una làstima chi non esistit un’istòria econòmica de sa Sardigna, ca aici su mitu de sos sardos incapatzes de fàghere dinari diat pòdere finire.
Sa mentalidade colonizada est unu mecanismu depressivu chi non ti faghet crèere de èssere giustu pro su mundu. Aici si ispiegat puru su nùmeru mannu de suicìdios in Sardigna.
Ti nche ses interessadu finas a sa limba sarda. Comente bides su benidore de su sardu? Cale rolu podet àere in su mundu imbeniente?
Totu podet cambiare, non si podet intzertare su benidore de una sotziedade. Apo bidu s’Unione Soviètica forte e a pustis de pagos annos mudada de su totu, spèrdida. Est beru chi b’est una diminutzione de chie chistionat sardu, ma est beru finas chi gente meda est torrende a su sardu, finamentas pro more de sa retza. Unu movimentu limbìsticu ancora biu e chi s’est ammaniende in su mudìmene de sas istitutziones. Gente medas est torrende, finamentas in tzitade, a imparare su sardu a is fìgios e cust’annu sa trasmissione de Sant’Efis in sardu de EjaTV, est andada mègius de cussa in italianu de Videolina e Angius’House, unu programma chi faghet a rìere in sardu in Youtube, est andende bene meda.
Est beru chi sunt minorias, ma deo penso chi sunt minorias ativas chi podent antitzipare su benidore.
Gabriele Tanda
Leave a comment