S’istiu est s’istajone de sos fogos, ètaros de padente a chisina e disacatos pro totus sos sardos. Unu de custos fogos, e paret de sos prus mannos, est sa cuntierra a subra de un’istandard gràficu pro sa limba sarda. Un’istandard giai bi est, sa Limba Sarda Comuna, ma gasi comuna, a dolu mannu, no est. S’idea de una matessi limba pro totus sos sardos a calicunu agradat, ma si est sa de bidda sua o a su nessi s’idea sua de limba sarda. A àteros no agradat e cherent una limba pro cada regione de Sardigna ca ant sa timoria de pèrdere sa variante issoro. Onniune si la leat cun s’àteru ca lu bidet comente unu traitore de sa Pàtria o de s’istòria: unu sardu malu chi non podet faeddare ca no est, no at o no at fatu carchi cosa. Non si cheret castiare chi a s’ispissu sa punna est sa matessi (amparare su sardu), ma si bidet in s’opinione de s’àteru s’inimigu, su sorde chi s’est mandighende sa limba: un’ischifu de cumbatare e sanare.
A chie annota totu custu trìulu benit in mente sa frasighedda narada dae Càralu V chi sos sardos sunt “pocos, locos y mal unidos”. Unu pensu colonialista, est pretzisu, chi cuat, e male puru, unu ratzismu contra sos sardos. Ma s’ischit chi unu giudìtziu repìtidu pro sèculos intrat in sas concas de chie lu sufrit e carchi borta lu rendet beru. Tando su chi bisòngiat de si preguntare est: A chie agiudat una cuntierra chi est divènnida una gherra, cun paràulas malas e atacos a sas persones? S’istandard de una limba naschet una die e abarrat gasi in saecula saeculorum, o est unu biàgiu in ue in caminu s’acontzat bàriu?
Sa manera pro abarrare in pagos, macos e solobrados penso chi siat fàtzile. Non si faghet nudda pro interessare a sa majoria de sos sardos cun una dibata aberta e crara, ma si andat a chircare pecados antigos – contra a non si ischit cale deus – de chie proat a nàrrere carchi cosa, gasi chi nudda bi est de arresonare, ma de gherrare ebbia. Cada argumentu est intesu comente un’atacu, un’ofesa a sa persone e tando sa risposta est iscùdere paràulas macas, prenas de arrennegu e de bèngia. Sa cunseguèntzia est chi sos sardos chi cherent impitare sa limba issoro, iscrient comente li càpitat o comente faeddant, ca nessi est un’amparu seguru.
Si non s’ischit chie bi balàngiat cun una dibata gasi, chie bi perdet est craru: chie est amantiosu de su sardu e diat chèrrere iscrìere a sa comunidade de totus sos sardos, sena làcanas de cabos de subra o de giosso, dae Casteddu a Terranoa, cun una matessi limba. Ca amus cumpresu chi est una ebbia. Una possibilidade bi est, sa LSC, ma non totus la acollint ca est intesa tropu a curtzu a su “logudoresu”. E tando ite si faghet? L’imponimus a totus cun sa fortza? Cumbinchimus sos chi no li praghet cun argumentos? Mudamus unu pagu sa LSC pro la rèndere prus atzetàbile?
Si podet finamentas abèrrere sa LSC galu de prus a variantes: abarrare un’ala prus fissa, comente sos verbos, sa morfologia e sa sintassi (e un’istandard de custa est pretzisu prus de àteros); e lassare prus mujaditos lèssicu e gràfia. Lìnia custa sighida dae su grupu facebook de Règulas de su sardu iscritu, chi at inghitzadu unu protzessu de acurtziamentu de meda gente a s’idea de istandard gràficu, ma sena teteresa, acollende gente dae onni oru de Sardigna. A sa fine sèmidas bi nde sunt medas, bigòngiat de seberare cale andat prus bene a sa majoria de chie nde ischit e chi non siat minispretziadu dae sa minoria.
Sos àteros chi bi perdent sunt sos giòvanos chi intrant in una dibata chi faeddat de cosas acontèssidas deghe, bìndighi o bint’annos a como, a gente chi connoschent pro nùmene ebbia. Cuntierras in sas retzas sotziales chi ammentant sos programmas lègios de sa televisione italiana, in ue sos chi faeddant imbetzes de arresonare de limba si nde l’ammustrant pari-pari, comente pipios in carrera.
Penso chi, a chie cheret faeddare cun una limba sarda cumpresa e atzetada dae totus sos sardos, pagu lis nde frigat de isetare sa Regione o sa polìtica pro detzìdere chie tenet resone. Pagu lis nde frigat de ite at fatu fulanu in su milli noighentos e nighele. E mescamente nudda lis nde frigat de istare cun unu contra a s’àteru in una gherra sena sensu perunu. Chie ischit de limba sarda lasset sa benzina e incumintzet a impreare s’abba pro chistionare in custu fogu macu. Lasset s’orgòlliu, su presumu e su ràngulu e inghitzet a batire umilidade, educatzione e auto-crìtica. Posca si setzat e inghitzet torra a resonare, ca su traballu forsis no est galu agabbadu.
Gabriele Tanda
Leave a comment