– de Giuseppe Pepe Coròngiu –
Sa limba sarda oe est in abbas malas, pro more chi sa polìtica est influentzada dae sos interessos de imprendidores e folkloristas. Ma sa roda at a girare de seguru e tocat a non s’isporare e a sighire a traballare. Pro custu tocat a tènnere bene a craru, a manera sìnchera, sa realidade de oe in Sardigna pro su chi pertocat sa normalizatzione linguìstica.
Cumprèndere ite acuntesset est semper importante pro reagire e dare borta.
In logu nostru, a diferèntzia de àteras minorias europeas, non tenimus unu comunidade minetzada dae unu grupu linguìsticu “esternu”, ma una cuntierra sighida pro sa limba totu interna a sa matessi sotziedade nostra. Dae sos Annos Setanta a oe, cando sa chistione est essida a campu politicamente, sa pelea est istada cussa de una cumbata pro s’egemonia dae banda de duas entidades culturales, intelletuales e polìticas: su grupu egèmone de sas èlites polìticu-culturales italòfonas-italianistas a un’ala, sa dèbile galàssia de su movimentu linguìsticu a s’àtera.
Sos egèmones italianistas anti limba natzionale ant semper controlladu, a una manera o a s‘àtera, totu sas agèntzias educativas e formativas: polìtica, universidade, iscolas, mèdia, crèsia, impresas e sindacados. Impreende custu poderiu no ant tentu mai dificultades mannas a controllare sa chistione de su bilinguismu (chi sentiant comente unu perìgulu pro issas e unu passu a coa pro sa Sardigna) formende sa populatzione intro sas làcanas “culturalistas” e “patrimonialistas” e imponende su dibàtitu segundu sas règulas detadas dae issos etotu. Règulas chi sunt cussas de nàrrere chi su sardu andat bene, est bellu e est una richesa, non si podet negare chi b’est, bastu chi non siat una limba natzionale, ufitziale e formalizada e chi abbarret unu impreu populare simple de dialetos-variantes sena peruna pretesa fora de su mundu domèsticu, traditzionale, poèticu e artìsticu. Patrimòniu culturale duncas, non limba normale.
Su Movimentu Linguìsticu a su matessi tempus at tentu paritzas fases, intreverende s’initziativa movimentista cun cussa istitutzionalista a segunda de su momentu istòricu e de sas possibilidades. Est semper istadu elitàriu, una simple avanguàrdia, ma at semper tentu s’idea e sa preneta de rapresentare massas intreas.
Sende chi no est un’organizatzione egèmone e istruturada, sa fortza sua s’est semper mesurada cun sa capatzidade de sos sìngulos cumponentes de traballare, prodùere e abbèrrere ispàtzios. S’est fundadu duncas a pitzu de sa fortza personale de sos sìngulos liders in su fadu bonu comente in sas derrotas.
Su ML est resèssidu a otènnere reconnoschimentu legislativu e s’inghitzu de una polìtica linguìstica de carchi mentovu dae sos annos 2000 a in antis, ma no est galu renèssidu a si leare un’egemonia culturale cumpleta in sa sotziedade e a istabilizare unu protzessu de normalizatzione sighidu. Oe in die est finas peus ca, carchi atrivida de sos ùrtimos annos, at cajonadu una reatzione mala de sa classe dirigente italianista.
Dae custa derrota istòrica sighida protzedint sos pecos mannos de sos (nois finas in capas) chi diant dèpere defensare sa limba. Individualismu, disorganizatzione, isolamentu, atomizatzione de sas fainas, non capatzidade de intrare in sa sotziedade chi contat, inconstàntzia, pagu autonomia dae sas istitutziones. E finas, a dolu mannu, pro medas, assugetamentu culturale a sa mirada “dialetizante” de s’acadèmia anti limba natzionale. Incurbamentu totale o partziale a cussu “orientalismu” a sa sarda chi apo mentovadu in su libru meu “Il sardo una lingua normale”. Chi diat èssere a medire sa limba nostra cun sos ogros e sos pregiudìtzios de chie la bidet che a una limba anormale, chi diat èssere unu dialetu iscobiadu.
Sas èlites polìticas dominadoras, pro more de su traballu finas profetosu de su ML, sende chi non podent prus refudare e negare su tema, ant chircadu, e chircant, de gestire sa chistione intro sas làcanas de su “patrimonialismu”, isolende sos liders prus autònomos, dende tretu a imprendidores e folkloristas, e gioghende subra sas divisiones e sos interessos econòmicos o liderìsticos de unos cantos.
A dies de oe, in su 2015, cun s’influèntzia de imprendidores e folkloristas, semus bidende antzis chi sos passos a dae segus sunt medas e chi sas èlites egèmones sunt chirchende de isterilizare sa chistione de su bilinguismu ponende a cùrrere sa polìtica sòlita ipòcrita de sas mutzaduras de bilantzu e de sa promotzione (cuada) de sa dialetizatzione. Su mundu de su folklore est istrumentalizadu a custu prou.
In custos ùrtimos 15 annos però sa polìtica linguìstica at connotu un’iscuta de annoamentu e modernizatzione punnada a nde fàghere essire sa chistione de sa limba dae cussas làcanas chi l’aiat dadu sa cultura regionalista egèmone. A ismentigare custu traballu no est fàtzile. In particulare, s’aprovatzione de sa lege 482/99 (pro paradossu una lege istatale chi sas élites sardas ant adduidu a mala bògia) at fatu intrare su sardu in sa pùblica amministratzione, in su mundu de sa tecnologia, in una literadura moderna, at creadu finas unas cantas figuras de professionistas e at postu in cuntatu su mundu de sa limba sarda cun pràticas e protzeduras internatzionales de promotzione linguìstica mai bidas a in antis.
Custu “contemporaneismu” linguìsticu at ingendradu s’ostilidade de una parte de su mundu traditzionale de sa limba sarda (egemonizadu culturalmente e psicologicamente dae sos contra cuscientes o incuscientes chi siant) chi galu oe no at cumpresu bene chi su folklore, sa poesia sena fortza tzivile, unas cantas artes de cantu e ballu populare, cando sunt istrumentalizadas dae sa classe italianista egèmone contra, podent èssere un’arma poderosa contra a sa normalizatzione de sa limba sarda matessi. Un’alleàntzia cun custu mundu folklorìsticu s’est semper tentada dae banda de su ML, ma sos resurtos sunt istados seper deludentes.
S’acadèmia e sos àteros poderios educativos e formativos difatis punnant a tancare custas atividades – chi impreant ogetivamente su sardu – in unu “ghetto” dialetale in ue, mentres si faeddat de promotzionare s’identidade “genuina”, in realidade si traballat pro mudare custos operadores in inimigos de sa normalizatzione linguìstica. Finas sa distintzione de su sardu in “logudoresu” e “campidanesu”, o s’assioma chi “ognunu faeddat e iscriet su suo”, a sa fine, sunt funtzionales, prus che a su domìniu diretu de s’italianu, a una simple mirada folklorìstica e dialetale de sa Sardigna linguìstica, chi in fines favoresset sa limba comuna italiana.
Bastat a cumbìnchere sa gente chi sa realidade est a s’imbesse: no est s’italianu chi minetzat sos dialetos-variantes e sas traditziones de sas biddas, ma est sa normalizatzione linguìstica de su sardu. O su pagu chi est istadu fatu. Custa fàula istòrica, a dolu mannu, est colada in logos e situatziones medas. Sa populatzione, sena un’educatzione linguìstica natzionale, pesada in intro de una “lògica” istòricu-polìtica italianista, punnat a crèere a custas fantasias.
Su giogu fàtzile (cando si controllant giornales e càtedras) de sas élites italianistas est a pònnere sas massas sardas, chi su ML diat chèrrere rapresentare, contras a su ML matessi presentadu comente inimigu e destruidore de sos dialetos traditzionales. Una realidade a s’imbesse chi medas nche ingullint comente pìndulas durches ma chi atoscononant.
Totu sas polèmicas de custos annos contra a sa Limba Iscrita Comuna non sunt àteru chi su frutu de sa propaganda (sentida comente autorèvole dae sa populatzione) de sas agentzias info-formativas italianistas chi ant cumbintu unu muntone de sardos chi su “dialetu locale” (chi issos mutint “variante”) est mègius de una limba normale e natzionale iscrita (chi, e s’ischit, non ponet in duda sos dialetos, ma antzis los afòrtiat). Custa propaganda, fata prus che àteru de fàulas polìticas e iscientìficas, est intrada finas in intro de su Movimentu Linguìsticu e at fatu istraviare sa gente dae unu sentidu achistiadu de polìtica linguìstica.
Puntos dèbiles mannos de su ML sunt, comente amus naradu, su mundu folklorìsticu chi est ligadu semper e cando a s’idea de dialetalidade linguìstica comente medida identitària e cussu de sa poesia e de sos prèmios poèticos literàrios. In sos prèmios literàrios e in sos poetas (finas calicunu iscritore) binchet s’anarchismu linguìsticu promotzionadu dae sos intelletuales italianistas, chi narant chi emmo a sa limba sarda, bastu chi siat iscrita sena règulas generales. Bastu chi siat munitzipalizada, individuale, personale o biddaresa, ma non standard. Unu dialetu cramadu pomposamente “limba”, in fines. Sos presuntos babbais de su Movimentu Linguìsticu chi ant adduidu a custu istadu ant, finas cun su rispetu chi lis tocat, a parre meu, fatu una faddina istòrica letale. Chi non si podet perdonare.
Custu arresonu, a dolu mannu, at demadu una parte de su mundu de sos operadores professionales de sa limba sarda chi, como, passadu su primu tempus eròicu de sa pranificatzione linguìstica, s’agatant a dèpere pònnere in pare s’idea cun su bisòngiu. Sigomente su sentidu comunu fraigadu dae sas agentzias formativas egèmones est forte meda in sa popolatzione, issos, a bias, si rendent (pro debilesa) a cust’idea de su sardu comente “limba locale dialetale” e no impreant sas normas de referèntzia aprovadas dae sa Regione in su 2006. S’indughent a custu sentidu comunu dialetale e particularista sena defensare, in sas atividades de sos ufìtzios, comente si tocat s’idea de una limba natzionale iscrita.
Pro custos operadores, sas èlites dominadoras ant ordingiadu un’indebilitamentu de sos ufìtzios e un’impreu prus mannu ma prus lascu in sas iscolas. Custu ca sos ufìtzios sunt ligados in deretura e sena istràviu a s’idea de una limba giurìdica, amministrativa, ufitziale e normale. In sas iscolas su sardu, in mancàntzia de òbligu a impreare sa limba iscrita comuna, podet èssere reduidu simplemente a matèria folk, dialetale, locale. Prus serente a sas traditziones populares chi a una polìtica linguìstica sèria.
Gasi si ingurdat s’atza de sa proposta linguìstica matessi.
In prus poetas, iscritores, operadores chi non sèberant una limba normalizada, ma preferint formas individuales e personales dialetales de rapresentatzione, controint sa madrighe etotu de su Movimentu Linguìsticu. Custu naschet difatis, in sos Annos Setanta, non petzi pro defensare sa poesia chi esistiat giai, o sos dialetos-variantes chi esistiant giai, ma pro fàghere de su sardu una limba normale e natzionale de sa comunidade sarda.
Tando, traballare professionalmente pro sa limba sarda, ma contra a una limba comune iscrita (o mancari pro la partzire in duos o in treghentos) est un’ischitzofrenia sena birgòngia chi non serbit a sa càusa. E est, in fines, contràriu finas a sos interessos econòmicos e de carriera de sos operadores. Ca a sa fine faghet mòrrere sa polìtica linguìstica. Antzis faghet sa chistione de sa limba sena sentidu, iscapiada dae unu cuntestu polìticu e ideològicu e duncas candidada a no andare a dae in antis e a non retzire prus finantziamentos.
Sa pèrdida de unu sensu.
Semper chi sos operadores non siant dispostos a totu pro nde sùmere una mesada: finas a traballare pro sa folklorizatzione e sa dialetizatzione impostas dae sos meres de sa cultura regionale. Isperemus de nono.
Sos chi faghent gasi cajonant dannu a manera masochìstica a su traballu issoro matessi. Si podet pensare, difatis, a ufìtzios linguìsticos chi funtzionant petzi pro assistentzialismu o imprenditoria sena tènnere in segus unu movimentu de opinione chi los ispinghet? Cantu podent durare gasi su finantziamentu regionale? In sas iscolas s’at fàghere unu sardu normale o s’ant a fàghere variedades locales o personales de su sardu? Limba o dialetu?
Sas leges gastant dinare pro una limba, non pro mantènnere dialetos personales de sos sìngulos operadores. Traballare cun dialetos personales est a serrare, cun sas manos issoro, su grifone de sos finantziamentos.
Pro non faeddare de sos chi sighint a crèere chi sa chistione siat una simple mediatzione de fàghere cun emendamentos o megioros a su standard. Custa est sa positzione prus fàtzile e oportunìstica de pigare (deo so pro sa limba ùnica ma…), ma finas sa prus dannàrgia a sa fine ca presentat sos chi impreant sa LSC e nde sunt cumbintos che a talebanos chi non faeddant cun nemos. Cosa chi est istoricamente frassa.
Custos ùrtimos annos contra a sa limba ant postu bene in evidèntzia sas debilesas de su Movimentu Linguìsticu. In particulare de unos cantos liders betzos chi, galu non si nde sunt sapidos chi cuss’idea dialetale e antimoderna de sa limba, chi mandant a in antis, est sa losa de su sardu etotu fraigada dae sos contras. E chi preferint dipèndere semper dae sos agiudos e dae su reconnoschimentu formale de sos potentes egèmones, prus chi a traballare a afortiare su movimentu e duncas a pretèndere su deretu a una polìtica linguìstica professionale e non sa possibilidade (pro pagos) de pedire agiudos e otènnere reconnoschimentos egoìsticos.
Finas a cando sos de sa limba sarda no ant a resèssere a impònnere sa mirada issoro moderna e natzionale de sa polìtica linguìstica, contra cussa arcàica, pseudo-populare e partzida, su bilinguismu no at a fàghere mai unu passu a dae in antis seguru. Sos chi como sunt faghende, faghent sena fàghere avantzare sa chistione de unu nudda. Carchi busciaca s’at a prenare, ma sa bèrtula de sa credibilidade at a abbarrare bòida. Pro duas cajones: sa prima chi at a restare culturalmente e psicologicamente sugeta a s’ideologia chi cheret cumbàtare, sa segunda ca no at giudu e prestìgiu, sende ca si timet a andare contra a sos poderios fortes. Sa sìndrome de Istocolma suta a sa cultura dominante est su datu prus perigulosu, a dies de oe, de custu cantu de Movimentu Linguìsticu.
Comente apo iscritu a comintzu, sa particularidade de sa chistione sarda no est chi b’at unu grupu linguìsticu magioritàriu chi cheret truncare limba e ancas a una minoria. Bi sunt imbetzes sas élites de una sotziedade chi non cherent s’isvilupu de una limba iscrita natzionale e imponent sas beridades linguìsticas issoro a sa populatzione cun totu sas armas de su poderiu culturale e intelletuale chi tenent.
Acò pro ite sos intelletuales de su Movimentu chi non si sunt rèndidos, a s’ispissu, depent traballare contra a bentu e pagant custu cun su mancadu reconnoschimentu sotziale de sa funtzione issoro. Pro su prus sunt prenetados a s’isulamentu e a si chircare àteru traballu. B’at de los cumprèndere tando sende chi si nche amparant in s’individualismu, su personalismu e a bias su dogmatismu. Est una forma de defensa personale, de subravivèntzia sotziale. Sa realidade est chi sos chi ant derrotadu su bisu de sa limba normale ant càtedras, istipèndos e vida deghile. Issos in tamen, sos liders mancados de su ML, non sunt reconnotos e, cando sunt in disgràtzia, isputzidos e grisados finas dae sos cumpàngios linguìsticos in chirca de traballu e recatu.
In custu annos, a bisu meu, est istada de significu meda sa cuntierra printzipiada in su 2011 intre s’ufìtziu regionale de sa limba e s’universidade de Tàtari pro iscobiare finas sos cumportamentos de sos sìngulos cumponentes de su Movimentu Linguìsticu.
Unos cantos professores pretendiant de leare su dinare de sa Regione pro sa formatzione de sos insegnantes e fàghere sas letziones in italianu. Su diretore regionale (òmine de su ML chi posca est s’autore de custu post) lis aiat naradu chi nono. Dae tando s’est pesada una polèmica betiosa e tosconosa infinida chi aiat a bersàlliu su diretore, finas a cando su diretore est essidu dae s’incàrrigu.
Est curiosu su de annotare chi sos acadèmicos chi aiant naradu chi nono a sa limba, oe in die, los ant mutidos a sos prèmios de poesia sarda prus importantes. In cue setzent a costados de sos presuntos babbais e mamais de sa limba. Sinnu manifestu de su chi s’est acraridu finas a como de sa dialetizatzione de sa poesia e de sa neutralizatzione polìtica de sos prèmios. E finas de comente sos liders betzos de su ML non cherent gherrare pro si leare s’egemonia, ma si cuntentat de si imbarare a subra de sos ecuilibrios chi bi sunt. Chie chircat de mudare sos echilibrios, imbetzes, amus bidu chi lu faghent foras.
In custa cuntierra, medas esponentes de su ML non si sunt dae luego postos a tutelare chie faghiat su dovere suo e defensaiat sa limba, ma ant sufridu s’egemonia de su poderiu o si sunt propostos ipocritamente finas comente òmines de mesu. E calicunu nd’at leadu profetu finas pro atacare personalmente chie defensaiat su deretu veiculare de sa limba isperende de bi balangiare dae sa morte sua. Evidèntzia crara chi b’at finas gente in su ML chi faghet bìnchere sas resones liderìsticas e de s’imprenditoria subra cussas culturales.
Custos interesses personales e imprenditoriales ant luadu su logu e cajonadu finas un’analizu faddidu e istrumentale de s’avantzamentu de sa polìtica linguìstica in custos ùrtimos deghe annos. Su Movimentu Linguìsticu at balangiadu tretu non pro una lìnia programmàtica e sistemàtica sua, ma ca sos sìngulos etotu ant personalmente, comente semper, balangiadu tretu, ispàtzios e possibilidades e los ant cumpartzidos cun sos àteros. Finida s’infrusada istitutzionale de sos sìngulos, su ML s’est comente arressadu e sa Regione serrada, sena dare prus impèllida a sa chistione.
Est craru chi, un’imprendidore chi pensat a sa sienda o a s’istitutu suo ebbia, comente est naturale in sos printzìpios econòmicos, no at a cumpartzire nudda cun sos àteros. Pro custu est una faddina a lassare sa lìnia in manos a custa gente.
Como, in su ML, seletzionados dae sa polìtica chi est contra a sa normalizatzione de su sardu, b’at ativos unos cantos imprendidores de sa limba sarda, ma mancant liders culturales e polìticos credìbiles capatzos de torrare a tirare su grupu comente si faghet in su tziclismu. Sos parres, sos interventos e sos arresonos sunt in cunforma a leges ad istitutum, incàrrigos e contributos. Interessados e interessosos.
B’at finas sinnales positivos e etzetziones. In sa populatzione b’at semper apentu a sa limba mancari chi cunfusionadu dae s’orientalismu acadèmicu. Su cuotidianu L’Unione Sarda e Facebook ant dadu tretu a s’impreu de sa limba sarda, mancari chi si isperat chi sos dirigentes cumprendant a lestru s’importàntzia de sa norma linguìstica, si nono s’arriscat de promòvere su sardu “dialetu personale” e non limba iscrita comune. Non unu comintzu, ma unu passu a segus de 15 annos.
B’at organizatziones de su Movimentu, comente CSU e Limba Sarda 2.0 e àteras, chi parent chi mantèngiat sa positzione istòrica de sa limba natzionale. B’at initziativas comente sa festa de sa limba sarda de Òschiri e sa tradutzione de su primu libru dae s’ àrabu chi paret chi mantèngiant a unu livellu culturale artu sa chistione.
B’at un’atentu prus mannu de sos partidos sardistas, soberanistas, natzionalitàrios e indipendentistas pro sa chistione linguìstica, mancari chi si potzat fàghere semper de prus pustis de annos de discùidu. Finas parlamentares si impitzant oe de sa limba sarda, sende chi 15 annos como sa cosa non fiat achistiada.
A oe, in su momentu in su cale su datu prus negativu est s’immobilismu programàticu acumpangiadu dae una propaganda filo-dialetale (“la lingua con le sue varianti”), pustis un’istajone positiva durada deghe-bìndighi annos, a ghiare e influentzare sa polìtica sunt sos folcloristas e sos imprendidores e custu no est unu bene.
Una situatzione chi depet cambiare, non podet abbarrare gasi. Imprenditoria e folklore ant e depent àere unu logu pretzisu, ma est una faddina a lis lassare leare su logu prus nòdidu. Còmpitu de sos militantes est a sighire a traballare in sa sotziedade finas cun agiudos privados, cun initziativas popolares, volontariadu, difusione infantile, famìlias, editoria, informatziones, assòtzios e àteru.
Nd’amus a faeddare cras sàbadu 19 de custu mese de Nadale in Bonàrcadu a su diretivu annuale de su CSU. Isperende chi sa polìtica, antzis sa Polìtica, non lasset a sa lògica de su profetu imprenditoriale o de su folklore anticulturale e autocolonialista una chistione gasi importante chi est de aficu e interessu pùblicu.
Giuseppe Pepe Coròngiu
Leave a comment