Frantziscu Innàtziu Mannu: istòria de unu "rivolutzionàriu" moderadu

Frantziscu Innàtziu Mannu: istòria de unu "rivolutzionàriu" moderadu

– de Sarvadore Serra –

 

Monumentu F I MannuFrantziscu Innàssiu Mannu est nàschidu in Otieri su 18 de maju de su 1758 dae Giuanne Micheli e Margarita Roig, chi faghiant parte ambos duos de sa nobilesa locale minore. Agabbada s’iscola, est andadu a s’Universidade de Tàtari, in su tempus chi fiat intrada in vigore sa riforma de su ministru Bogino, chi nch’aiat postu s’italianu in parte de s’ispagnolu.

S’est laureadu in lege su 6 de freàrgiu de su 1783 e deretu si nch’est tramudadu a Casteddu pro praticare sa professione de procuradore legale, faghendeˑsi connòschere mescamente in su perìudu chi, a pustis de sa vitòria de sos sardos subra de sos frantzesos, s’istamentu militare de su Parlamentu sardu – de acordu cun sos àteros duos istamentos, eclesiàsticu e reale – s’est cunvocadu a sa sola, in antis pro ammaniare sa defensa, e a pustis, sessadu su perìgulu, pro sestare una prataforma polìtica unitària de sa Natzione Sarda.

Su dibàtidu fatu in su beranu de su 1793 nch’at giutu a s’elaboratzione de sas “chimbe dimandas”, cunfiadas a una delegatzione de ses ambassadores, duos pro cada istamentu, pro las presentare in Torinu. Cun custas dimandas sos rapresentantes de sa Sardigna pediant: su ristabilimentu de sa cunvocatzione de su Parlamentu cada deghe annos, mai cunvocadu dae sos Savojas dae cando su Rennu de Sardigna fiat coladu a issos in su 1720; su rispetu de sas leges fundamentales de su Rennu, mescamente de su rolu chi unu regimentu monàrchicu “mistu”, in ue sa soverania fiat praticada in pare dae su re e dae sos corpos intermèdios, cunfiaiat a sas classes dirigentes; s’assinnamentu a sos sardos de sos incàrrigos in sa ufìtzios istatales; s’istitutzione de unu Cussìgiu de Istadu; sa costitutzione de unu ministèriu ispetzìficu pro sa Sardigna a livellu de guvernu tzentrale.

naves frantzesas bombardende CastedduSa parte chi at tentu Mannu in sas discussiones parlamentares devet èssere istada a beru de importu si, a pustis chi sa delegatzione istamentària est mòida a Torinu, su 27 de trìulas de su 1793, l’ant cramadu pro s’incàrrigu de “avocadu de s’istamentu militare”, unu rolu de primore, chi bi l’at reconnotu fintzas s’istòricu G. Manno, pintendeˑlu comente unu “giovine di animo bollente, benché ascoso sotto tiepide apparenze, dotato di acume straordinario d’intelletto, e per la sua finezza di ragionamento e per la copia della dottrina legale assai pregiato nello stamento militare di cui era membro” .

Su refudu, dae bandas de su re, de sas “chimbe dimandas” at causadu s’insurretzione casteddàrgia de su 28 de abrile de su 1794, chi pustis b’at àpidu sa dispatzada dae Sardigna de totu sos funtzionàrios piementosos pro manu de sos sardos chi no nde podiant prus de sa polìtica assolutìstica de su guvernu tzentrale. Mannu est istadu unu protagonista in custos eventos: de issu si riferit chi naraiat chi “diat àere renuntziadu a su paradisu si b’aeret agatadu unu piemontesu”.

A pustis de sa dispatzada, issu, comente avocadu de s’istamentu militare, at torradu a cunvocare sos membros de s’istamentu etotu. In mancàntzia de su vitzerè, dae abrile a cabudanni de su 1794 sos afares pùblicos los at guvernados in manera autònoma s’Udièntzia Reale, òrganu giurisditzionale e polìticu màssimu, coadiuvada dae sos tres ramos de su Parlamentu. In custu cuntestu Mannu at mandadu a dae in antis una lìnia de atzione de autonomismu rigorosu, chi esigiat s’aplicatzione integrale de sas prerogativas de sa Natzione Sarda, Pròpiu custu rigore nche l’at giutu, su 7 de trìulas de su 1794, a renuntziare a s’incàrrigu de avocadu de s’istamentu militare; dae custu mamentu su rolu polìticu suo est resurtadu prus defiladu.

IstamentosIn cabudanni de su 1795 l’ant nominadu giùighe agiuntu in sa sala tzivile de s’Udièntzia Reale. Dae cabudanni de su 1794 a trìulas de su 1795 b’aiat nàschidu una fratura manna in intro de su partidu patriòticu sardu, chi est cròmpida a su gradu prus artu cun s’assassìniu de s’intendente generale G. Pitzolo e de su generale de armas marchesu G. Paliaccio de Planàrgia, chi su re l’aiat nominadu in làmpadas de su 1794 cun sa punna de indebilitare s’impèllida natzionalista de sos sardos. In s’ìnteri, in s’istiu de su 1795, a sa cuntierra antipiemontesa s’est agiunta sa rebellia de sas populatziones de su sartu contra a su sistema feudale, galu raighinadu bene in s’organizatzione polìtica e sotziale de su Rennu.

Sa luta antifeudale diat àere caraterizadu, pustis, su perìudu dae austu de su 1795 a làmpadas de su 1796 e diat àere connotu su mamentu de crisi definitivu cun sa fua dae Sardigna de su giùighe G.M. Angioj, chi in su mese de freàrgiu de su 1796 l’aiant imbiadu a Tàtari pro chircare de asseriare sa rebellia e de cuncordare cun sas partes unu providimentu de eversione de sa feudalidade, chi però sos feudatàrios l’aiant bidu petzi comente unu mèdiu pro abolire s’istitutu.

Giuanne Maria Angioy intrat in Tàtari
Giuanne Maria Angioy intrat in Tàtari

Est pròpiu in su coro de sa gherra antifeudale chi, in s’agabbu de su 1795, Mannu at iscritu s’òpera chi a issa sunt ligados su nùmene suo e sa fama sua: s’innu Su patriotu sardu a sos feudatarios, unu carme longu e cumplessu iscritu in limba sarda, de 47 otavas in otonàrios, modelladu in sos gosos, innos de orìgine ispagnola chi in sa traditzione religiosa nostra si cantant in onore de sos santos.

Narant chi s’innu l’apant imprentadu a cua in Còrsica in su prenu de sa cumbata antifeudale. R. Garzia, codifichende una traditzione cunsolidada de s’otighentos, at batigiadu s’innu “sa Marsigliesa sarda”, dendeˑli significados e valèntzias de caràtere democràticu e giacobinu. Ma b’at chie narat chi est prus giustu a lu definire su manifestu polìticu prus connotu de sa fase moderada de su movimentu antifeudale, cumintzada cun sas aberturas de su vitzerè e de sos feudatàrios de su cabu de giosso in s’istiu de su 1795 pro sanare sos abusos chi istoricamente su sistema feudale nde fiat responsàbile.

S’innu veìculat una visione riformadora moderada de su Rennu de Sardigna de s’agabbu de su Setighentos, mancari chi sos tonos de carchi istrofa iscòvient una denùntzia forte e cumbinta de su dannu chi su sistema feudale at fatu in sa sotziedade sarda. In prus, s’innu torrat a amentare, cun tonos polèmicos a beru, sas acuntèssidas prus de importu de sos “tres annos rivolutzionàrios”, denuntziende sa traitoria de sa “rivolutzione sarda” dae bandas de cuddos chi, pro interessu personale e de parte, nd’aiant abbandonadu s’ispiratzione natzionalìstica.

Motos sardos antifeudales
Motos sardos antifeudales

Belle gasi Mannu, mancari esseret istadu unu de sos amparadores prus cumbintos de Angioy e l’apant propostu pro su cunfinu, no at tentu perunu dannu dae su regìmene restauradu. Fintzas a pustis chi su re, dispatzadu dae sos frantzesos de Napoleone in su 1799, nch’est cròmpidu a Casteddu, Mannu at pòdidu sighire sena problemas su servìtziu suo in sos rolos de sa magistradura arta. Giùighe efetivu de sa sala tzivile de s’Udièntzia Reale in su 1807, in cabudanni de su 1818 l’ant nominadu giùighe de su Magistradu de su consoladu, tribunale incarrigadu de detzìdere in sas cuntierras de su cumèrtziu. Risparmiadore e, in su matessi tempus, filàntropu, cando si nch’est mortu, su deghennoe de austu de su 1839, at lassadu unu patrimòniu de 40.000 iscudos a s’Ospidale de Casteddu.

Fontes e Bibl.: Pro sas notìtzias biogràficas e su cursus honorum: Arch. de Istadu de Casteddu, Segreteria di Stato, s. II, voll. 51, 90, 107, 109; Ragguaglio delle circostanze che accompagnarono l’infausta morte del generale delle armi di Sardegna marchese della Planargia, e del cav. Gerolamo Pitzolo intendente generale del Regno, cuidadu dae L. Carta, in Sardegna e Spagna: uomini istituzioni e società nell’Età moderna, Roma 1993, p. 303; necr., in L’Indicatore sardo, 7 de cabudanni de su 1839; R. Bonu, Scrittori sardi dal 1746 al 1950, Oristano 1952, pp. 197 s.; V. Del Piano, Giacobini, moderati e reazionari in Sardegna, Casteddu 1996, pp. 274-276; F. Obinu, I laureati dell’Università di Casteddu 1764-1945, Roma 2002, p. 107 n. 89.

Palatzu reale Casteddu

Pro s’atividade polìtica e sa parte chi Mannu at tentu in sa ” rivolutzione sarda”: Pezze originali di cui si fa menzione nel Ragionamento giustificativo rassegnato colla Rappresentanza quarta dai tre stamenti del Regno di Sardegna… (1795), in Pagine di storia Cagliaritana 1794-95, cuidadu dae L. Carta, Casteddu 1995, pp. 340, 430; G. Manno, Storia moderna della Sardegna dal 1773 al 1799, Torinu 1842, I, p. 182; II, p. 94; Storia de’ torbidi occorsi nell’isola di Sardegna dall’anno 1792 in poi: opera anonima, cuidadu dae L. Carta, Casteddu 1994, pp. 50, 82, 116, 129, 185; A. Mattone – P. Sanna, La “rivoluzione delle idee”: la riforma delle due Università sarde e la circolazione della cultura europea (1764-1790), in Riv. storica italiana, XC (1998), 3, pp. 918 s., 926, 942; L’attività degli stamenti nella “Sarda Rivoluzione”, cuidadu dae L. Carta, I-IV, Casteddu 2000, ad indicem.

Un’esemplare de sa prima editzione de s’innu Su patriota sardu a sos feudatarios est cunservadu in Casteddu, Biblioteca universitària, Misc. 1494/1. In mesu de sas editziones medas de su testu e sos traballos de crìtica literària b’at de amentare: J.W. Tyndale, The island of Sardinia, Londra 1849, III, pp. 259-303 (cun su testu originale e sa tradutzione in inglesu); A. Boullier, L’île de Sardaigne. Dialecte et chants populaires, Parigi 1865, pp. 94-105 (cun sa versione frantzesa; rist. anast., Bologna 1976); G. Spano, Canzoni popolari di Sardegna (1865), cuidadu dae S. Tola, Nùgoro 1999, II, pp. 99-107; E. Costa, Sassari, Tàtari 1885, I, pp. 335-340; La Nuova Sardegna, 1° de martzu de su 1896 (cun tradutzione in versos italianos de S. Satta); P. Nurra, Antologia dialettale dei classici poeti sardi, Tàtari 1897, pp. 161-204; R. Garzia, Il canto d’una rivoluzione, Casteddu 1899; R. Carta Raspi, Sardegna terra di poesia. Antologia della poesia sarda, Casteddu s.d. [ma 1923], pp. 124-138; F. Alziator, Storia della letteratura di Sardegna, Casteddu 1954, pp. 295-300; Il meglio della grande poesia in lingua sarda, prefatz. de M. Pira, introd. de M. Brigaglia, Casteddu 1975, pp. 115-142; M.A. Dettori, Su patriottu sardu a sos feudatarios di F.I. M., in Arch. sardo del movimento operaio contadino e autonomistico, n. 32-34, s.d. [1990], pp. 267-308; Su patriottu sardu a sos feudatarios di F.I. M., cuidadu dae P.A. Bianco – F. Cheratzu, Tàtari 1991; L. Virdis, La scrittura militante di F.I. M., in NAE. Trimestrale di cultura, III (2004), 8, pp. 15-21. Pro s’editzione crìtica de s’innu e un’incuadramentu istòricu ampru, cfr. F.I. Mannu, Su patriota sardu a sos feudatarios, cuidadu dae L. Carta, Casteddu 2002. L. Carta

Ligàmene: http://www.treccani.it/enciclopedia/francesco-ignazio-mannu_%28Dizionario_Biografico%29/

Leave a comment

1 Comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *