“Donna Berta” de Leopoldo Clarín Alas, òpera traduida in sardu dae Giovanni Muroni e publicada dae Condaghes in su 2012 (colletzione Àndalas).
Dae inoghe non s’andat a logu perunu; in Zaornín finit su mundu; in Susacasa non ddo’at coladu mai cassadores, esèrtzitos, bandidos, nen vagabundos delincuentes; caminos e ferrovia abarrant in cue a tesu; finas sos caminos prus piticos nche colant cun rispetu làcana·làcana in cuddu giassu forradu de erba e fògias; su tzìulu de sos carros s’intendet semper a tesu, donna Berta mancu dd’intendet… e sos bighinos revessos ddu faghent a posta a cantzellare cudda paghe, a mantzare cuddos tapetes cun camineras chi parent su pudrigore de cudda friscura, camineras in ue lassant sos rastros de sos cosìngios e de sos pees iscurtzos, che a unu sigillu grusseri de usurpatzione de su domìniu assolutu de sos Rondaliegos. Dae cando est chi sa burrumbàllia nche podet colare in ie? «Dae semper» ant naradu milli bias sos testimòngios. «Fàula – rispondet donna Berta – Già fiant istados bonos sos Rondaliegos de issara a ddis permìtere a cuddos rungiosos de ddis allivizare cun cuddos carcàngios brutos s’erba de s’Aren!» Sos Rondaliegos non cheriant nudda cun nemos; si cojuaiant intre issos, semper cun parentes, e non misturaiant su sàmbene nen s’eredidade; non si lassaiant mantzare s’erèntzia nen sos prados. Issa, donna Berta, non si podiat ammentare, est craru, dae cando ddo’aiat camineras pùblicas chi rugaiant sas propiedades suas; ma su coro ddi naraiat ca depiat èssere dae sa fine de s’antigu regìmene, dae cando ddo’aiat liberales e cosas gasi peri su mundu.
«Dae inoghe non s’andat a perunu chirru, custu est su finibusterre de su mundu» narat donna Berta, chi tenet notziones geogràficas istrambas; unu mapamundu omèricu, comente in bisione; e pensat ca sa terra finit in punta, e ca sa punta est Zaornín, cun Susacasa, su pradu Aren y Posadorio.
«Nen sos moros nen sos romanos ant mai catzigadu s’erba de s’Aren» ddi narat una die e s’àtera puru a Sabelona (Isabel manna) sua fidele, tzeraca de sos Rondaliegos dae cando teniat deghe annos, e chi mancu a subra sua nch’aiat coladu moros nen cristianos, ca est galu vìrgine comente l’at fata sa mama, e custu fiat giai setanta ierros a como.
«Nen sos moros nen sos romanos!» repitet a de note donna Berta, a sa lughe de sa lugherra, acanta de sa bràsia de sa forredda; e Sabelona faghet chi ei cun sa conca, cun sa pròpiu credulidade tzurpa chi pagu a pustis repitet inghenugrada sos atos de fide chi sa mere est narende. Nen donna Berta ne Isabel ischint de prus de romanos e de moros, francu cudda nova negativa chi non fiant mai colados in ie; forsis non sunt seguras de su totu de sa ruina cumpleta de s’Imperu de Otzidente nen de sa conchista de Granada, chi donna Berta, chi a sa fine ischiat de prus de sièntzias umanas, confundet unu pagu cun sa gherra gloriosa de Àfrica, e mescamente cun sa conchista de Tetuán: in ogna manera non creent chi siant nen s’una nen s’àtera gasi antigas, comente sunt imbetzes sas dominatziones de maometanos e romanos; e in fines, romanos e moros rapresentant pro ambas duas, comente in sìmbolu, totu su chi est angenu, totu su chi est a tesu, totu su chi est inimigu; e gasi, cando calicunu in carchi rara ocasione si fiat atrividu a ddis nàrrere chi mancu sos frantzesos ddoe fiant mai arribbados, e nen nde teniant motivu, a Susacasa, issas aiant fatu sos coddos; comente a nàrrere: «Custu cheret nàrrere su de sos moros e de sos romanos». Est ca custa mania, ereditària in sos Rondaliegos, ddi benit a donna Berta dae una traditzione anteriore a s’invasione frantzesa.