“Donna Berta” de Leopoldo Clarín Alas, òpera traduida in sardu dae Giovanni Muroni e publicada dae Condaghes in su 2012 (colletzione Àndalas).
Totu custu, bortadu a s’ùnicu limbàgiu chi aiant chertu intèndere frades Rondaliegos, cheriat nàrrere ca un’infame liberale, imbrutende s’ospitalidade, s’agradessimentu, s’amighèntzia, sa cunfiàntzia, sa lege, sa virtude, totu su chi ddo’at de santu, ddis aiat furadu s’onore e si nche fiat fuidu.
Non nd’aiant torradu a ischire mai prus. Berta nemmancu. No aiat ischidu ca s’elègidu de s’ànima sua no aiat pòdidu torrare a dda chircare pro cumprire cun sa Crèsia e cun su mundu, ca un’istintu indomàbile dd’aiat obligadu a cumprire in antis cun sa bandera. Su capitanu fiat essidu dae Zaornín sa die in fatu de sa ventura; de sa disonra chi aiat lassadu in ie non si nde fiat ischidu, finas a cando, cun ispantu e terrore de sos frades, cun ispantu e sena terrore de Berta, sa disditzada fiat ruta malàida de unu male chi fiat finidu cun unu batijare misteriosu e cuadu, pro su chi fiat possìbile, che a una disfama. Berta aiat cumintzadu a cumprèndere sa falta dae sa punitzione.
Nche dd’aiant furadu su fìgiu, e sos frades, sos furones, dd’aiant lassada sola in Posadorio cun Isabel e àteros tzeracos. S’eredidade, chi fiat galu intrea, dd’aiant partzida, e a Berta dd’aiant lassadu, a prus de su pagu chi dd’ispetaiat, s’usufrutu de totu Susacasa, incruidu Posadorio: giai chi aiat mantzadu sa domo de s’erèntzia cun su pecadu, dd’aiant lassadu su logu de sa disonra, in ue diat abarrare cuada prus chi no in aterue. Issa aiat cumprèndidu bene, cando aiat rinuntziadu a s’isperàntzia chi esseret torradu su capitanu, chi su mundu depiat èssere dae issara in dae in antis pro sa giòvana disonrada cuddu cugione ispèrdidu, cuadu dae su birdore chi dd’inghiriaiat e agiumai dd’incarrargiaiat. Fiant colados annos meda in antis chi sos Rondaliegos esserent cumintzadu, si no a perdonare, a su mancu a ismentigare; duos fiant mortos cun s’òdiu issoro, unu in gherra, a ue si nche fiat ghetadu disisperadu; s’àteru in su disterru meses a coa. Ambos aiant ispèndidu totu su capitale serbende sa càusa chi difendiant. Sos àteros duos puru aiant cuntribuidu cun sos benes in favore de don Càralu, ma no aiant espostu sa persone a sas ballas; aiant acudidu a imbetzare, e custos fiant sos chi, de pagu in pagu, torraiant a bisitare su teatru de sa disonra issoro.
No ddi naraiant prus gasi. Su segretu chi aiant ischidu mantènnere nd’aiat leadu a sa disonra meda de s’amargura; a pustis, sos annos, colende, aiant ghetadu a subra de sa falta de Berta cussa prescritzione chi su tempus isterret, che a unu mantu de perdonu fatu de pìgios de prùere, a subra de totu su chi est cunventzionale. Sa morte, acostende·si, batiat a sos Rondaliegos pensamentos de una seriedade prus positiva; sa betzesa perdonaiat a sa muda a sa gioventude ispàssios antigos chi issa, a dolu mannu, non nde fiat mancu capatze; Berta si fiat perdonada issa puru, sena aizu ddoe pensare, però sighiat a abarrare retirada comente dd’aiant impostu, e dd’aiat atzetadu pro gustu, pro abitùdine, che a s’ae de su soneto de Lope15, cudda chi si fiat furriada pro non bìdere a una fèmina pranghende; Berta fiat arribbada a non cumprèndere prus sa vida foras de Posadorio.
A su pistighìngiu de s’aventura, a pagu a pagu ismentigada, pro su chi teniat de mantza e pecadu, non comente ammentu poèticu, chi fiat abarradu e ismanniadu e assutiligadu in sa betzesa, aiant postu fatu sos pistighìngios de famìllia, cudda gherra cun totu sa sotziedade e cun ogna cuntatu plebeu. Ma si Berta s’aiat perdonadu sa falta sua, non perdonaiat in su fundu de s’ànima a sos frades sa fura de su fìgiu, chi mentras issa fiat pitzoca, mancari ddi doliat a cantu prus podiat, ddi pariat legìtima; ma cando sa maduridade de giudìtziu dd’aiat batidu su perdonu pro su pecadu orrorosu chi in antis s’acusaiat, sa cussèntzia de mama aiat recuperadu sas fortzas, e non de non perdonare a sos frades, non perdonaiat mancu a issa. “Eja – naraiat tra se – deo aia dèpidu protestare; deo aia dèpidu reclamare su frutu de s’amore meu; deo dd’aia dèpidu chircare in ogna manera, non crèere a frades meos cando m’aiant asseguradu ca fiat mortu.”
Leave a comment