Roberto Bolognesi: sceti unu standard pro su sardu, ma sa LSC est da megiorare

Roberto Bolognesi: sceti unu standard pro su sardu, ma sa LSC est da megiorare

Roberto Bolognesi est unu linguista famadu pro sos istùdios e sas ideas suas a subra de sa limba sarda, e finamentas pro sa manera sua acuta de faeddare. Como chi sas boghes de una commissione noa pro una limba sarda unitaria sunt torra pilisende sa dibata, semus andados a li fàghere carchi dimanda.

Prima de arresonare de standard pro sa limba sarda ti cheria dimandare a subra de ite sunt sos ùrtimos istùdios tuos? Apo bidu chi fias afunghende sa cumparantzia intra sa sintassi sarda e cussa italiana e de su mitu chi sos sardos impreant un’italianu nidu. Ite as agatadu?

Seo trabballende a una grammàtica cuntrastiva sardu-italianu, qui serbat a is maistros a cumprèndere cales sunt is probblemas de is pitzocos cun sa limba. S’idea est cussa de stèrrere una base pro svilupare su materiale didàticu pro s’imparu de su sardu, ma fintzas pro s’imparu de s’italianu, ca su qui imperamus in Sardinnia est italianu pro manera de nàrrere.

Tue insignas in Olanda. Ite nde pensant de su sardu sos linguistas e sos acadèmicos in fora de s’Itàlia? B’at curiosidade?

Nudda! Su sardu est una de is medas limbas minetadas e a issos pagu nde ddos importat. Fintzas s’interessu pro su frisone — lingua de minoria de innoxe — est bellu qui nudda.

Segundu te sa LSC at fatu prus cosas bonas o malas? E cale sunt sas primas e sas sigundas?

De cale LSC semus faeddende? Cussa aprovada dae sa segunda cummissione o sa LSU + GI imperada dae su Santu Ufitziu de sa Limba.

Sa prima iat pòtzidu tenner una funtzione positiva, pro lassare acostumare sa gente a s’idea de una grafia unitària, ma non dd’ant imperada. Ant imperadu unu logudoresu costerinu (sa LSU) e ant siguidu a faer dannos mannos meda: in cabu de jossu ant afortiadu s’idea qui su sardu issoro est discriminadu. E custu, a dolu mannu, est pagu ma seguru.

Non m’as naradu cale sunt sas cosas bonas?

De cale LSC ses faeddende? Sa de sa cummissione o sa de su Santu Ufìtziu? Sa prima andat bene meda, ma bolet emendada unu pagu. Sa de duas bolet fuliada a s’aliga. Est “divisiva”.

Tue aias propostu pagas maneras pro acontzare sa LSC de sa cummissione e pro ismanniare sos chi la podiant impitare, ma non sunt istadas acollidas. Cale fiant sas ideas chi las ghiaiant? Como, a pustis de carchi annos, pensas chi sas propostas tuas siant galu bonas pro megiorare sa LSC?

S’idea fiat cussa de leare a modellu s’inglesu: una grafia + medas pronùntzias.

Ma a su qui paret is “meres de sa limba” sunt ancora innamorados de su modellu italianu. B’at pagu de nosi spantare: sunt prenos de curtura italiana e non nde connoschent átera.

Prus de un’idea, seo partidu de una “constatazione”: dae is stùdios modernos de su sardu (Jones, Contini, deo, Molinu, Cossu, e áteros) si biet qui su sardu est unu in sa morfo-sintassi e unu in su lèssicu (mancari cun sinònimos medas in dialetos diferentes) e medas pronùntzias de “formas sutastantes” uguales.

Refudende, tando, s’idea italiana de standardizare pronùntzia e lèssicu.

Duas bortas ddoe ant provadu a impònnere sa LSU a totus, duas bortas nche ddos ant bogados a sonu de corru dae su cabu de jossu.

Is propostas mias podent funtzionare, ma sceti si ddas acumpangias cun cursos de “dealfabbetizatzione e realfabbetizatzione”.

In pagas oras, gente a livellu de unu maistru de scola arribbat a cumprèndere su sistema e a lèghere sa grafia comuna in su dialetu suo.

Deo de custos cursos nd’apo giai fatu una bella pàriga.

Paret chi sa Regione chèrgiat fàghere un’àtera commissione pro sa limba sarda, cun sa possibilidade de partzire su sardu in duas grafias, una campidanesa e una logudoresa. Ite nde pensas?

Apo fintzas intesu qui sunt pensende de mi domandare un’átera borta de ddoe trabballare.

Ma deo tempus de pèrdere pro torrare a incumentzare sa discussione dae nou non nde tèngio.  Si tenent unu progetu polìticu, apo a detzìdere a pustis qui dd’apo studiadu. Si non tenent perunu progetu, non apo andare a logu.

Deo seo disponìbbile pro trabballare a is propostas mias de emendamentu a sa LSC originale, cussa qui apo aprovadu deo. Pro áteras cosas non mi bient.

A parre tuo, ite mancat pro agiudare de a beru sa limba sarda? Faeddo non de atividades istitutzionales e leghes ebbia

Seo a su mancu 15 annos nende qui s’unica cosa qui de aberu iat a sarvare su sardu est a nde ddu bogare dae su ghetu de sa diglossia. Si totu sa genti qui narat qui stimat su sardu de aderus ddu faeddaiat cun totus, e non sceti cun sa gente connota, giru de una pàriga de annus e nisciunus prus dd’iat a agatai strambu si unu ti fueddat in sardu. Is áteras cosas “ufitziales”sunt una cosa in prus, iant a faer bene, ma non iant a cambiare sa situatzione.

Gabriele Tanda

Leave a comment

3 Comments

  1. Una limba depet aunire e no ispargire.
    Non connosco a Bolognesi de pessone, isco ca est unu de cussos chi at traballyadu pro s’istandard e a pustis non nd’isco ite b’at àpidu tra issos. Non so unu linguista, duncas lu rispeto comente espertu de su setore.
    Pro mene sa LSC est positiva, negativa est sa polìtika chi b’est in palas. Sa limba aunit, sa polìtika dividit.
    Cheret mejorada, custu est sicuru.
    Una ortografia sola est s’obietivu justu, chircande de cumpartire a su màssimu, ma cumpartinde binas paràgulas diferentes, uve no est possìbile una sola, pro esèmpiu:
    1) ego e deo,
    2) lu e ddu
    3) lingua e limba
    4) allegare e faveddare
    mescamente uve sas paràgulas sunt anticas, ma galu tratadas (ego) non si podent cancellare (unu linguista chi traballyat pro unu istandard depet nàrrere: “Prima de ke cancellare ‘ego’, ke cancello ‘deo’ o ‘dego'”)
    De sa LSC non suporto chi ant chircadu de dare unu cuntentu pro ke la fàchere colare, imbeces de chircare sa règula justa.
    Ego so ulianesu, t ma m’agradit a iscrìere bene: trato sa c e non sa h, sa f binas cando non la naro, etc. Iscrio Santu Lussurzu, mancari lega Lussugliu.
    Ma non suporto se gerùndiu in ende pro totu sos verbos, est una règula isballyada.
    O sos verbos in ‘ai’ a sa campidanesa: custa est una pronùncia.
    Sos verbos sunt in are ere ite, poi cadaunu los legat comente limba paret.
    Custu depet fàchere unu linguista: ischeperare tra règula de iscritura e variantes de pronùncia.
    Su chi podimos fàchere nois est a tratare su sardu tra nois sa l’imparare a filjos nostros.
    A medas annos chin salude

  2. Errata corrige:
    Una limba depet aunire e no ispargire.
    Non connosco a Bolognesi de pessone, isco ca est unu de cussos chi at traballyadu pro s’istandard e a pustis non nd’isco ite b’at àpidu tra issos. Non so unu linguista, duncas lu rispeto comente espertu de su setore.
    Pro mene sa LSC est positiva, negativa est sa polìtika chi b’est in palas. Sa limba aunit, sa polìtika dividit.
    Cheret mejorada, custu est sicuru.
    Una ortografia sola est s’obietivu justu, chircande de cumpartire a su màssimu, ma cumpartinde binas paràgulas diferentes, uve no est possìbile una sola, pro esèmpiu:
    1) ego e deo,
    2) lu e ddu
    3) lingua e limba
    4) allegare e faveddare
    mescamente uve sas paràgulas sunt anticas, ma galu tratadas (ego) non si podent cancellare (unu linguista chi traballyat pro unu istandard depet nàrrere: “Prima de ke cancellare ‘ego’, ke cancello ‘deo’ o ‘dego’”)
    De sa LSC non suporto chi ant chircadu de dare unu cuntentu pro ke la fàchere colare, imbeces de chircare sa règula justa.
    Ego so ulianesu, ma m’agradit a iscrìere bene: trato sa c e non sa h, sa f binas cando non la naro, etc. Iscrio Santu Lussurju, mancari lega Lussugliu.
    Ma non suporto se gerùndiu in ende pro totu sos verbos, est una règula isballyada.
    O sos verbos in ‘ai’ a sa campidanesa: custa est una pronùncia.
    Sos verbos sunt in are ere ire, poi cadaunu los legat comente li paret.
    Custu depet fàchere unu linguista: ischeperare tra “règula de iscritura” e “variantes de pronùncia”.
    Su chi podimos fàchere nois est a tratare su sardu tra nois e a l’imparare a filjos nostros.
    A medas annos chin salude!

  3. Si iscriemus su sardu in donnia bariedade dialettale, no est possibile a lu fager debènnere una limba comente is atras, est a narrer una ca si pothat iscrìere in sa matessi manera in totu sa natzione e impreare pro insinnare cosas complessas comente s ‘iskientzia, sa grammatica, s’historia, etc, in unu linguadju comunu ki potat sustituire sa limba coloniale (su toscanu literariu).
    .
    In is iscolas su sardu de insinnare ( NON “IMPARARE” comente nàrant is innorantes; “insinnare” e “imparare” sunt cosas diferentes meda*) est de propònnere in una sola forma, a si nunca no podet èssere una limba veiculare ma at ad abbarrare sheti unu muntone de dialettos inùtiles, ki at feti a istare a suba de su toscanu literariu (alias “Italiano”).
    Depemus puntare subra su sardu de Mesanìa, su sardu ki est intre de Logudoresu e Campidanesu, su de sa Carta de Logu, ma modernizadu, e insinnare (o docere, si preferemus) sheti cussu a is piccinnos.

    Deo propongo de pònnere règulas claras de iscritura!
    bortas, non “bortasa”
    luegus , no “luegusu”
    bollit , no “bollidi”
    Sa bogale paragogica repitet sa ki est antis de s’urtima consonante e no bollit èssere iscrita.
    Bollit = in sa pronuncia “Bòllidi”.
    Is consonantes bollint iscritas totas, mancai in unos cantos dialettos fètzant arrutas pro apòcope.
    ‘Sa domo/domu , no “da ‘omo”
    Sa crughe / sa cruxi , no “sa rughe/ sa ruxi.
    Deo diamu a iscrìere “sa cruge” permitinde is duas pronuncias cun sa matessi grafia.
    S’alfabetu abàrrat su latinu. Mi paressit claru e sincillu.
    Pro canto remìrat sa grafia, sa ca impreo deo non est sa italiana.
    –k pro su sònidu velare de c italiana, ainantis de i ed e. (
    –ch pro su sònidu alveulare de c, comente in ispanniolu e ingresu. (chigere) Ma podemus impreare ch con duas pronùncias (cibudda, kibudda ; —> chibudda)
    — c ainantis de i ed e un sònidu de ts. (simplicidade, pronuncia, provincia)
    —tz cun sònidu de ts , ma feti in is paràulas ki in latinu sunt cun sa t prus sa i comente in “nationem” —-> natzione, in sardu. Sa e finale podet èssere lijida fintzas ke in sa pronuncia meridionale.
    —dz cun sonido de z sonora italiana de zanzara
    —z : s sonora (ma forsis sa z dae sola podet sigire a sinnare su sonidu de z surda e su digramma dz non at a essere introduidu)
    —s : s sorda (si introducemus sa z ke s sonora a sin nunca s sonora si intre de bogales).
    —g: g tostada (de s’italianu “ghepardo”) (sa gerra, sa religione, s’energia; totu comente ki fetzat iscrittu in italianu cun sa gh; sa gherra, sa relighione, s’energhia).
    Religione cun g dura in su standard; pronuncias: relidzone in logudoresu; relizhoni in campidanesu.
    –j: sònidu de g palatalizada; sa jovuneza, su jobia.
    –sh pro su sònidu de shampoo
    –zh pro su sònidu de “luxi” ma sheti pro distinguere sa pronuncia de “luge” in campidanesu dae sa de “luge” in logudoresu
    –sa x est de impreare scheti cun is foeddos istranjos.

    ___
    * No est nege mea si su sardu non mi l’ant imparadu cando femu piccinnu.
    “Imparadu” po ita in sardu mancat su verbu pro narrere “insegnare” mancai de no impreare “insinnare”.
    Is ki foèddant logudoresu iscrìent “piaghet” , ma in campidanesu est “praxit”.
    In unu sardu standard, pro una forma unica de iscritura, comente depet èssere? deo propongo: “praget”
    Compromissu intre de is duas variantes campidanesa e logudoresa e simile puru a sa forma originale latina: “placet”.
    Cando no dui nd’at accordiu intre is bariedades impitadas in bucca de is is ki foeddant feti su dialettu de bidda issoru, in su sardu iscrittu oficiale si depet impreare unu foeddu comunu, mancai siat artificiale, ma prus a canta possibile a sa forma etimologica.
    E comuncas su sardu est a canta de si nche mòrrere, ma si podere suprabìvere in bucca de is jovunos, diat a esser prenu de italianismos. Duncas no mi ndi benner a narrere ca su ca iscrio deo no est sardu.

    Totu is limbas si evolvent e is ki no si nche morent se trasfòrmant! Pensamus a s’ingresu. S’ingresu antigu fiat una limba diferente meda respetu a s’ingresu de mesu a su modernu. Sa tranformatzione fiat incentivada dae su contatu cun su francesu de su mesu evu impreadu ke limba officiale dae sa dinastia normanna ki teniat su controllu siat supra s’Anglaterra, siat subra sa Francia. S’ingresu modernu est fattu pro sa perra de foeddos ki benet dae su francesu o dae su latinu.

    Su sardu modernu at a èssere compostu pro una perra de su lessicu suu de foeddos pigados dae s’italianu, da su grecu e da su latinu.
    Sa limba madre mea est s’italianu.
    Su sardu no mi fiat insinnadu attivamente e duncas lu isco feti ca appo intendiu calicuna cosa e apo ligidu libros e grammaticas subra su sardu.

    Deinde paradossalmente isco iscriere in sardu, ma no lu fueddo con sa matessi fluideza de s’italianu e cando lu iscrio fatzo amesturos cun sa limba italiana, ma kircande de evitare custu impreu cando no est precisu (in su sentidu de “necessario”; peròe in italianu “preciso” sinnìficat “fatto correttamente”; precisu, lìgidu “pretsisu” faget a lu iscriere fintzas “pretzisu” ma a pàrrere meu sa tz faget a da bogare e a nche ponere in logu de issa sa c ainantis de sa i; provincia, non “provintzia”, tantis si nàrat “provintsia” aitchietotu).
    Cun su sèntidu de “necessario” nàrant “preciso” fintzas in ispanniolu; forsis s’adjettivu “pretzisu” cun icustu sinnificadu in sardu derìbat dae su spanniolu, ma no lu isco cun segureza.

    Impreare su matessi verbu pro duas cosas diferentes est unu sinnu de pabureza lessicale. No mi praget ca si depat impreare su matessi verbu pro duas cosas diferentes. A su sardu màncant fintzas imoe (pro narrere “ancora”) foeddos fundamentales.
    Diamus a nois poder imbentare calicuna atra cosa, si no àndat bene “insinnare” (mancai siat coerente cun atrus lemmas de limbas romànicas: enseñar, in ispagnolu; enseigner, in francesu; insinnare in sardu modernu In ingresu est “to teach” pro “insinnare”
    e “to learn” pro “imparare” ).
    “Mi l’ant fattu imparare” tradusit a sa littera : “me lo hanno fatto imparare”
    Semper mellus ca nàrrere “me lo hanno imparato” e fintzas in sardu est ledju “mi l’ant imparadu”. Ma pro nàrrere in sardu “Me lo hanno insegnato” màncat su verbu pro bortare “insegnato”.

    Diat èssere possibile fintzas repristinare su verbu “docere” dae su latinu. In su sardu diat ad agatare logu cun sincillesa.
    “Su professore at dottu a is dischentes de sa classe de fillu meu sa letzione subra su Renaschimentu de sa Natzione Sarda, acontèssida in su 2030 cun s’independentzia de sa Sardinia e sa sprainadura de su sardu standard imparadu dae is sardos pro unu principiu de artivesa”.
    O puru faget a introdùere su verbu “aprehendere” pro su sèntidu de “to learn” e lassare “imparare” pro su de “to teach”.
    Imparare diat at èssere unu ” falsu amigu” de su toscanu “imparare” insaras.
    Ma proita su sardu tenit goi pagu foeddos?

    Yaya mia nàrat “lavatrici” ma a pàrrere miu in sardu cussa machina depet èssere redenominada “samunadora” o fintzas “sciacuadorja” o puru “limpiadora” ; no esistet su verbu “lavare” in sardu, ca si nàrat “limpiare”, “samunare”, “sciacuare”.
    Est casi impossibile ( atru adjettivu ca in teoria in sardu no esistet ) ca su sardu pothat subrabìvere, si no fait a lu impreare ke una limba bera… cun totu is foeddos suos, pro nàrrere calikisiat cosa, sa prus difficile puru.
    Ite nde pensais bosatros de su benidore de sa Natzione Sarda, kenze sa limba sua?
    Ita ndi pensais bosatrus de su benidori de sa Natzioni Sarda, kena sa lingua cosa sua?
    Ma su sardu esistit de a berus? podet debènnere una limba istandardizada?
    Comente podet non si nche sparèssere, si est una limba incomprida? (incompleta)

    Su toscanu literariu (ki lu cèrriant “Italiano”) est una limba coloniale e de dominiu.
    Ma comente podet su sardu tornare a si ndi pigare su territoriu cosa sua bogendenche su toscanu a foras de s’ìsula nostra? mancai siat prus bellu de su sardu?

    Gratzias pro su coidu e salude e trigu a totus! 😀

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *