– de Salvatore Serra –
Atìliu Deffenu, nàschidu in Nùgoro su 28 de nadale de su 1890 dae Giosepe e Giuanna Maria Sechi, beniat dae una famìlia burghesa de orientamentu progressista, in ue su babbu fiat presidente de sa Sotziedade operaja nugoresa.
A pustis de su ginnàsiu fatu in Nùgoro si nch’est tramudadu a Tàtari pro andare a su litzeu. At tentu deretu una positzione de primore in su grupu de sos giòvanos sotzialistas tataresos, chi cunsideraiant moderadas sas fortzas de sa democratzia burghesa progressista e non podiant bajulare sa majoria reformista de su Partidu sotzialista locale.
Deffenu no at istentadu a essire a pìgiu comente editorialista polìticu de tzou in su periòdicu sotzialista “La Via”, chi fiat s’òrganu ufitziosu de su movimentu de sos giòvanos. In sos artìculos suos, chi mustraiant giai un’ideologia sindacalista revolutzionària, daiat importu mannu a sa pelea antimilitarista e anticlericale, mustrende sas intrannas malas de sa gherra polìtica e denuntziende sos istentos in s’isvilupu de sa sotziedade sarda.
In custos annos est mescamente in Nùgoro chi Deffenu s’est impinnadu in sa polìtica e in s’istiu de su 1907 at fundadu, in pare cun unu grupu de istudentes nugoresos, unu Sòtziu sotzialista cun sa punna de mòvere sas abbas firmas de sa polìtica e de fàghere propaganda e proselitismu cun sos massajos e sos pastores de su fùrriu. Comente organizatzione, s’esperimentu est andadu male a beru. Però su cuntatu cun sos giassos internos est istadu fundamentale pro Deffenu, ca at irrichidu su cuntributu suo a sa “chistione sarda”.
In su 1908 s’est marcadu a sa facultade de lege de s’universidade de Pisa. In ie at astrintu ligàmenes polìticos fortes cun sos anàrchicos Pietro Gori e Luigi Fabbri, e at maturadu cun una cussèntzia prus manna s’adesione sua a su sindacalismu revolutzionàriu. Sas collaboratziones cun su giornale “Gioventù libertaria” de su “Fascio socialista anarchico” de Roma, cun su fògiu anàrchicu “Il Pensiero” e cun su periòdicu ghiadu dae Paolo Orano “La Lupa”, cun artìculos chi faeddaiant mescamente de sa Sardigna, l’ant dadu s’ocasione de refinare s’anàlisi subra de sos problemas de sa terra nostra, finas tenende contu de custas esperièntzias noas.
Cando ghiraiat a Nùgoro proaiat, sena otènnere resurtados mannos, a fàghere propaganda in sos bighinados pòveros de sa tzitade e in sas biddas de su fùrriu. Sa radicalizatzione de sas positziones polìticas suas in intro de su movimentu operaju, contràrias a su partidu comente istitutzione (“pro mene non b’at àteru sotzialismu – at a iscrìere in su mese de abrile de su 1911 – in foras de su chi si isvilupat e si peleat in intro de sas organizatziones operajas”) s’est manifestada in manera prena in su 1910, cando est ghiradu a Tàtari e at torradu a cumintzare pro unu pagu de tempus a gherrare in su movimentu sindacale cun sos cumpàngios massimalistas de su Sòtziu giovanile sotzialista. Finas sos iscritos de custu tempus cunfirmant s’adesione prena de Defenu a s’ala prus estrema de su sotzialismu libertàriu.
Sa gherra in Lìbia l’at cumbintu a s’impinnare politicamente in sas ideas patzifistas e antimperialistas e a denuntziare “s’ispèntunu terrorosu in ue s’isbèliu patriotardu, s’imbreaghera natzionalìstica ant fatu afogare s’ànima de su pòpulu italianu, e de su proletariadu etotu, a su cale paret chi no apant fatu bene 30 annos de prèigas revolutzionàrias, sindacalistas, anàrchicas, democràticas”. Sa partetziptzione sua a sas manifestatziones contra a sa gherra est andada in pare cun su progetu de su primu nùmeru de unu giornale – chi pustis no l’ant a publicare – cun su tìtulu “La Comune”, dedicadu “a sa luta contra a sa gherra e sa reatzione”.
In s’ìnteri fiat traballende a un’istùdiu chi no at publicadu mai, subra de sa teoria de su balore-traballu in Marx, e in su matessi tempus a sa tesi de làurea subra de sa teoria marxista de sa cuntzentratzione capitalista, cun sa cale s’est laureadu in s’agabbu de su 1912.
Sa ghirada a Nùgoro, chi a issu no l’agradaiat ca cunsideraiat “sa vida de Nùgoro miserina, bòida, anneulada, vida provintziale”, l’at obligadu a sèberos segundàrios in su traballu de giornalista (at atzetadu de fàghere su currispondente dae Sardigna pro “Il Giornale d’Italia”) e in s’atividade polìtica (in cussu tempus s’est interessadu a s’organizatzione sindacale de sos minadores de Lùvula e at leadu parte in sa protesta de sos pastores e massajos de Orune, chi fiant contra a su manìgiu de sas terras cumonales e cheriant a las partzire cun totu sa gente).
In sas votatziones istatales de su 1913 Deffenu, mancari no esseret candidadu, at fatu – pròpiu pro s’importàntzia polìtica de cussas eletziones – una propaganda ativa, faghende comìtzios antimilitaristas e contra a su guvernu. Ma est istada mescamente sa batalla antiprotetzionista chi l’at impinnadu, finas pro su chi pertocat s’elaboratzione teorica. In custa fase s’est acurtziadu a su meridionalismu democràticu de Salvemini e de De Viti De Marco, pro more de sas currispondèntzias de custu movimentu de opinione cun su sindacalismu revolutzionàriu, est a nàrrere pro more de sa sensibilidade meridionalìstica comuna e de su refudu assolutu de sa polìtica protetzionìstica de s’Istadu chi fiat gasi dannàrgia pro s’economia meridionale. Cun sa batalla liberista, sa Sardigna aiat àpidu dèpidu pònnere, a pàrrere de Deffenu, sos presupostos pro “sa renàschida econòmica e sotziale sua”. Sa cuntierra contra a su protetzionismu, chi at tentu meda logu in sos giornales sardos, at agatadu in Deffenu, in pare cun Nicolò Fancello, segretàriu de su “Comitato nazionale di propaganda e d’azione a favore del Mezzogiorno”, s’amparadore prus testorrudu e mentifine.
In su mese de abrile de su 1913 Deffenu e Fancello ant fatu nàschere unu Grupu de atzione pro sos interessos de sa Sardigna, chi b’ant aderidu sas individualidades prus de importu de s’intelletualidade e de sa polìtica. In su manifestu publicadu dae su Grupu in cussa ocasione b’aiat iscritu chi “su de nche bogare su protetzionismu est sa cunditzione chi non si nde podet fàghere a mancu, si si cheret fàghere crèschere s’economia de sa Sardigna”.
Ma in su matessi tempus Deffenu s’est impinnadu finas in su campu culturale. In s’agabbu de su 1913 at disinnadu una revista regionale (in s’idea sua sa revista, chi si depiat nàrrere “Sardegna”, si proponiat “de espònnere a su pùblicu prus mannu sos problemas sardos prus de importu – chi pertocaiant s’economia, s’arte, sa literadura, sa polìtica – e gherrare pro agatare unu remèdiu”).“Sardegna”, chi b’at essidu bator nùmeros ebbia dae ghennàrgiu a làmpadas de su 1914, est de seguru su produtu prus interessante de sa publitzìstica sarda de s’època liberale: a fùrriu suo, mancari cun dificurtades mannas e peleas organizativas, Deffenu est resessidu a collire sas mègius energias intelletuales sardas; ma, prus de totu, n’at fatu un’istrumentu importante de anàlisi de sa sotziedade sarda. “Sardegna” est sa sede in ue sas arresonadas polìticas subra de sa chistione sarda leant sos tonos prus artos, e dae ue essint a campu sas propostas politicamente prus abbistas pro sa solutzione de su problema sardu e meridionale. Sa chistione meridionale, e sarda, cheriat solutzionada – a pàrrere de Deffenu e de sa revista sua – in su cuntestu prus generale de sa polìtica de s’Istadu italianu, su cale depiat lassare a un’ala sa lìnia sena profetu de sos providimentos ispetziales e si depiat dare una polìtica econòmica globale e abbilantzada, a manera de nche colare sas diferèntzias regionales istòricas e sa chi issu li naraiat “disunidade natzionale”. Ma pro promòvere sa crèschida sotziale e econòmica de s’ìsula bi cheriat chi sa Sardigna s’esseret evòlvida cunforma a sos grados normales de s’isvilupu capitalìsticu sighidos istoricamente dae sas regiones avantzadas.
In s’agabbu de su 1913 si nch’est tramudadu a Milanu pro fàghere s’avocadu. In su mese de maju de su 1914 s’est fatu legale de s’ “Unione sindacale italiana”, afortende sos ligàmenes suos cun su grupu de sos sindacalistas revolutzionàrios milanesos. A dolu mannu, cando at iscopiadu sa gherra s’est fatu interventista, iscriende in artìculos medas, in su “Popolo d’Italia”, in sa “Avanguardia” de Milanu e in s’“Internazionale” de Parma, chi cussa gherra fiat netzessària “in nùmene de sa tzivilidade europea e de su venidore de sa classe operaja”. In su mese de santugaine at fundadu cun A. De Ambris, M. Bianchi, F. Corridoni, T. Masotti e àteros su “Comitato dei fasci di azione interventista rivoluzionaria”, intrende deretu in su Comitadu tzentrale. S’istòricu Sarvadore Sechi l’at atribuidu sa paternidade de su manifestu “Ai Lavoratori d’Italia”, chi in antis si pensaiat chi l’aeret iscritu Mussolini.
A pustis chi s’Itàlia est intrada in gherra at proadu a s’arrolare comente ufitziale, ma, siat ca non teniat unu fìsicu bonu, sia pro more de s’atividade polìtica sua, l’ant iscartadu e nche l’ant mandadu a Sardigna comente sordadu ordinàriu, e controllendeˑlu puru. Pustis est resessidu a frecuentare s’iscola pro alunnos ufitziales, e in su mese de austu de su 1917 l’ant imbiadu in zona de gherra. In su mese de martzu de su 1918 l’ant incarrigadu de sa propaganda in sa brigada tataresa.
In custu incàrrigu at tentu manera de iscrìere relatas e istrutziones subra de sa casta de propaganda de fàghere cun sos sordados sardos: in sustàntzia, ponende in craru su valore noale, si non revolutzionàriu, in su pranu polìticu e sotziale, de sa partetzipatzione a sa gherra in su matessi repartu de sas massas populares sardas, at postu sas premissas teòricas, cun s’anàlisi sua antetzipadora, de sa chi at a èssere in Sardigna sa realidade su movimentu de sos ex cumbatentes e de su Partidu sardu de atzione.
Cando fiat a sas bistas sa batalla de su Piave, issu at renuntziadu a sa lissèntzia e at pedidu de leare parte in sas atziones bèllicas. Su sèighi de làmpadas de su 1918 est essidu in esploratzione cun sos sordados de su plotone suo; ma sos inimigos los ant inghiriados e issu at pèrdidu sa vida.
Leave a comment