– de Sarvadore Serra
In su 1720 su Rennu de Sardigna est coladu dae sa monarchia ispagnola a sos Savojas: unu mamentu chi sa Natzione nostra sufriat non pro sa decaida de s’Impèriu ispagnolu ebbia, ma fintzas pro sa gherra de sutzessione longa e bulugiada chi l’aiat interessadu. Duncas sos piemontesos acudidos a Sardigna ant agatadu unu cuadru econòmicu prus grave meda de sa chi s’aiant pensadu.
In custa ìsula gasi disditzada sos Savojas ant dèpidu detzìdere ite fàghere cun leges e istitutziones chi fiant diferentes meda dae sas de terramanna. In sos primos annos, a sos vitzerès noos lis ant naradu, in pràtica, de non fàghere nudda; est a nàrrere, de guvernare in manera chi no esseret possìbile, pro sos sùdditos, a bìdere sas diferèntzias cun sa situatzone de in antis. Una lìnia “modde” chi ant mantesu fintzas in su campu linguìsticu: in su 1731 s’òrdine fiat galu de sighire in cada cosa s’ormina chi aiant lassadu sos ispagnolos, e de sighire a iscrìere in limba ispagnola.
Custos disponimentos protzediant fintzas dae sa situatzione linguìstica de su Piemonte, est a nàrrere dae sa pagu importàntzia chi teniat in ie sa limba italiana, chi cunviviat cun sos dialetos locales e cun su frantzesu.
Petzi in sa segunda medade de su sèculu su guvernu (cando at detzisu de si mantènnere sa Sardigna a pustis chi, in unu primu tempus, aiat pensadu de l’impitare comente mercantzia de cuncàmbiu) at cumintzadu a intervènnere in sas istitutziones e in su sistema linguìsticu de Sardigna.
Protagonista de custu traballu de “ingenieria sotziulinguìstica” est istadu Giambattista Lorenzo Bogino, incarrigadu dae su re de cuidare, dae su 1759 a su 1773, su Ministèriu pro sos Afares de Sardigna.
Issu no at pèrdidu tempus e, in su 1760, at emanadu unu decretu pro proibire s’ispagnolu. In s’idea sua, custu intraiat a pare cun unu protzessu de rennovamentu culturale e de sas istruturas iscolàsticas.
Sa realidade est chi sos Savojas cheriant “deiberizare” sa Sardigna. E, in custa fase, non cumbeniat a andare contra a sa limba sarda. Antzis, sa punna fiat a lassare logu a su sardu pròpiu pro andare contra a s’ispagnolu. Su sardu naraiant chi fiat “limba naturale” de su Rennu, e l’impitaiant pro sa tradutzione a costàgios de sos ordinamentos guvernativos, recconnosche·nde·li, si no àteru, su rolu de de aìna pro sa divulgatzione.
In custa rata de tempus, sa limba sarda at tentu sa possibilidade de mustrare sa vitalidade sua. De su restu, custu idioma non fiat tocadu dae sas trasformatziones de s’època, chi interessaiant petzi s’iscola (cun sos pagos chi b’andaiant) e sas classes prus ricas. In àteras paràulas, s’italianu l’imparaiant petzi in cussas classes sotziales chi in antis aiant praticadu s’ispagnolu. Nde resurtat chi su sardu at mantesu una casta de autonomia e est abarradu un’istrumentu de comunicatzione ispainadu in totue, chi depiat èssere adotadu dae totu sos chi – preìderos, intelletuales e poetas locales – si bortaiant a unu pùblicu de pastores e massàrgios, si no àteru ca non teniant àteros interlocutores.
Ma non b’aiat petzi custa cara “utilitarìstica”. Su passàgiu a sas piemontesos e su cuntatu cun unu pòpulu gasi diferente ant sugugiadu sa cussèntzia de sa diversidade, de su fatu de èssere Natzione. E mescamente sos poetas ant connotu unu tempus de creatzione rica a beru, ponende sas bases pro sa leada de cussèntzia fintzas teòrica de s’istòria, de sa cultura e de sa limba sarda, chi diat àere animadu su bonu de su sèculu XIX.
Ligàmenes:
https://salimbasarda.net/istoria/cando-sa-limba-italiana-est-lompida-a-sardigna/
Leave a comment