de Sarvadore Serra –
Non devimus bìdere s’italianu comente unu fenòmenu linguìsticu unitàriu. In prus de sa variante istandard b’at unu caleidoscòpiu de dialetos. Sa variedade manna de sos faeddos de sa penìsula itàlica l’at mapada Sima Brankov in s’infodiàriu suo Language Maps. Una carta profetosa pro sos filòlogos, sos dialetòlogos e sos amantiosos de s’argumentu chi si cherent orientare in sas isfumaduras medas de custa limba neolatina galana.
B’at sete grupos de dialetos italianos. Sunt, dae nord a sud:
Sos dialetos Gallu-Itàlicos: Piemontesos, Lombardos Otzidentales, Lombardu Orientales, Lìgures, Emilianos, Romagnolos, Gallu-Itàlicos lucanos, Gallu-Itàlicos sitzilianos.
2. Sos dialetos Vènetos: Vènetos Otzidentales, Vènetos Tzentrales, Vènetos Setentrionales, Vènetos Lagunares, Vènetos Coloniales, Vènetos -Pontinos.
3. Sos dialetos Trentinos tzentrales.
4. Sos dialetos Toscanos e Corsicanos: Toscanos, Corsicanos e Sardu-Corsicanos.
5. Sos dialetos Medianos: Viterbesos, Umbros, Marchigianos Tzentrales, Romanescos, Sabinos, Ciociaros
6. Sos dialetos Meridionales: Abrutzesos, Molisanos, Campanos (Napulitanos), Dàunu-Gargànicos (Foggianos), Àpulu-Baresos, Lucanos
7. Sos dialetos Meridionales Estremos: Salentinos, Calabresos, Sitzilianos.
Ìsulas linguìstics interessantes sunt sa vènetu-pontina in provìntzia de Latina, sos dialetos gallu-itàlicos in unos cantos giassos de Basilicata e de Sitzìlia, s’anomalia de sos dialetos salentinos e de su tzilentanu meridionale, chi faghent parte de sos Meridionales estremos mancari s’agatent in unu tretu in ue faeddant dialetos Meridionales.
Giassos de Itàlia in ue non faeddant dialetos italianos
In sa mapa agatamus zonas murras mannas in ue faeddant limbas chi non faghent parte de sa famìlia italiana:
belle totu sa Sardigna est murra, francu su nord estremu in ue faeddant dialetos de sa famìlia toscanu-corsica, e s’ìsula de Santu Pedru e parte de s’ìsula de Sant’Antiogu, in su sud ovest, in ue faeddant su Tabarchinu, una variante de su dialettu genovesu; in totu sa parte murra faeddant su sardu, limba romanza diferente dae s’italianu, francu in s’Alighera, in ue faeddant su catalanu
in sa fasca prus otzidentale de su Piemonte, e in totu sa Badde de Aosta, faeddant s’otzitanu e su francu-proventzale;
in sa parte nord-otzidentale de sa Valsesia faeddant su walser, (dialetu tedescu) ;
in belle totu sa provìntzia de Bolzano/Bozen faeddant su sudtirolesu (dialetu tedescu);
in sa parte setentrionale de sa provìntzia de Belluno faeddant su ladinu, una limba retu-romanza cun elementos germànicos e islavos;
in su Friuli-Venezia-Giulia b’at su friulanu (limba retu-romanza fintzas custa), su ladinu, s’ islovenu, su croatu e su tedescu (bavaresu e tzentrale);
in su meridione b’at, inoghe e in cuddane, magras murras chi inditant ìsulas linguìsticas in ue faeddant dialetos gregos o albanesos;
Sos dialetos italianos in s’àtera ala de sa làcana italiana.
In totu sa Còrsica faeddant dialetos italianos de sa famìlia Toscanu-Corsicana. Pro carchi chilòmetru a s’àtera ala de sa làcana cun sa Frantza a pustis de Ventimiglia faeddant variantes de lìgure (Mentonasco, Roiasco e Brigasco). In su Canton Ticino de s’Isvìtzera faeddant su Ticinesu, su Bregagliottu e su Poschiavinu. In Rijeka-Fiume, in Croàtzia (Istria), faeddant una variante de vènetu, su Fiumanu.
Ligàmene: http://www.blitzquotidiano.it/foto-notizie/guarda-la-mappa-dei-dialetos-italiani-1915930/
Leave a comment
Sos dialettos italianos sun solamente sos Toscanos ei sos romanos. Sos ateros ” dialettos” sun limbas autonomas. Ispezialmente sos faeddos Gallo Italicos
No m’agattu d’accordhu cu’la denominazioni di lu Sassaresu cumenti dialettu di l’italianu. Puru si la radizi primma podìa’ssé la matessi, l’evoluzioni sighidda di li dui linghi è assai dibessa, tanti chi lu cumprendiu di un’italianu chi aischiosthia o lèggia Sassaresu pa’la primma vortha po’ assé assai difitzili. Ammintemmuzi l’influenzia di lu Sardhu i’la creazioni di la linga, e la digniddai artisthiga di la matessi. Eu fabeddu in linga, no in dialettu. E lu tisthimoniu di bona parthi di li vocabolariu lu fazi vidé! E puru pa’lu resthu, attinzio’: eu m’era cuntrulladdu un poggu prima di fabiddá di “dialetti” gallitalici o meridionali.