de Mauro Piredda
Mi pregonto: “si inoghe calicunu est pro duas normas iscritas, comente faghet a èssere pro una norma cantada in aterue?” Narat Oreste Pili riferende·si a s’addòbiu chi s’at a tènnere in Casteddu su 2 e su 3 de maju e chi at a bìdere sa presèntzia de poetes, cantadoris e bertsolaris bascos: “Pensu chi siat un’atòbiu de importu mannu. Is cantadoris ant fatu sa lìngua nosta. Is mannus de su Cabesusu ant fatu su Logudoresu e is mannus de su Cabebàsciu ant fatu su Campidanesu, su pròpiu Campidanesu chi imperat sa Provìntzia de Casteddu, su comunu de Cabuderra e àterus comunus. Deu puru imoi apu scritu custus fueddus in cuddu Campidanesu”.
Definire “logudoresu” (mancari chi in su sensu comune siat gasi) su sistema de poesia improvisada fundadu subra s’ischema mètricu de s’otava a endecasìllabos e cun duina finale crobada est no est meda giustu. S’otava bengeit introduida in Sardigna gràtzias a Zeròminu Araolla cun “Sa vida, su martiriu et morte dessos gloriosos martires Gavinu, Brothu et Gianmuariu” in su 1582 (Pillonca narat chi in antis de su cussu annu “custu versu no est connotu in Sardigna”). Ma su cuntributu no est petzi “mètricu”. Sa limba impitada dae Araolla (su Dante nostru) est “logudoresu”? Seguros chi podimus nàrrere custa cosa? Sa poesia a bolu, artziada a palcu in Otieri in su 1896, ma cantada finas in antis de cussa data, sighit s’àndala de Zeròminu, bidende in su tempus finas poetas chi non fiant “logudoresos” (finas in sa poesia iscrita amus àpidu cosas simigiantes, si bidat s’òpera de Pepinu Mereu). In dies de oe sos poetas logudoresos sunt pagos (Pepinu Donaera de Ossi e Barore Iscanu de Otieri). Cantant gasi poetes de Silanos, de Oniai, de Ulìana, de Orgosolo, de Aidumajore, de Irgoli e àteras biddas. Curiosidade, Brunu Agus, chi est ogiastrinu (de Gàiru), e chi duncas – pro sos partzidores – diat dèvere impitare su “campidanesu” cantat in su chi, isballiende, benit definidu “logudoresu”. In prus b’at de nàrrere chi de garas “logudoresas” si nde faghent medas in su cabu de giosso (dae semper) mentres chi – a dolu mannu (e lu naro sena retòrica) – cantadas “a sa moda campidanesa” si nde faghent pagas in su cabu de subra. Non chèrgio pònnere custas diferentes garas in sa mesa pro nde fàghere una diferèntzia de cantidade (est a nàrrere “su logudoresu est in totue”), e pròpiu pro cussu naro chi a fàghere anàlisis demogràficas e partzidoras est una faddina manna cara a sa gherra intre nois. Una gherra chi no agiuat sa limba sarda.
Cun custa premissa, chi est sa de chie non cheret nàrrere a sos poetes comente cantare (e bi diat mancare àteru…), arribamus a sosbertsolaris, sos improvisadores bascos. Ca issos impitant su standard finas pro cantare in poesia. E no est semper istadu gasi. Fernando Aire Xalbador cantaiat cun su dialetu “bajonavarro”, diversu dae su “gipuzcoano” chi dominaiat in cussa garas. Su limbàgiu suo impediat a s’iscurtadore “mèdiu” de ammirare in profundidade sos versos suos. E in su 1967, cando sos giùighes aiant detzisu de lu pònnere in finale (ca in cue si faghent sos campionados), sa gente comintzeit a protestare. Su campionadu sighente l’ant fatu in su 1980. In cussa ocasione Xabier Amuriza, un’àteru bertsolari, impitat su standard (“euskara batua”) in su palcu pro sa prima bia. Una rivolutzione. Como s’euskara batua est sa norma e in cussos campionados b’at mìgias e mìgias de amantiosos (chissai chi dipendat dae s’impreu de sa norma in sos mèdios de comunicatzione, in s’iscola e in totue). E b’at de nàrrere chi finas in cue b’atàpidu cuntierras.
Ite cherimus inoghe? Pro mene no at sensu faeddare de standard pro improvisare in Sardigna (e mancu male nemos lu proponet). Antis, comente sutzedet pro sas garas a otavas in Campidanu, deo dia chèrrere chi in su cabu de subra si nde fatzant medas de “cantadas campidanesas” (sa de Bànari de s’annu coladu mi paret una novidade). Ma inoghe tando b’at carchi cosa chi no andat: chie est pro una norma iscrita ebbia cheret diferentes cantadas e chi chie cheret duas normas leat comente esèmpiu sos bascos chi cantant a norma?