– de Sarvadore Serra –
S’ istandard tedescu (“Standarddeutsch”, in manera collochiale fintzas “Hochdeutsch”) est sa variedade istandard de sa limba tedesca chi si impitat in cuntestos formales, e pro sa comunicatzione intre àreas dialetales diferentes.
Pro s’ortografia e sa puntegiadura, un’istandard cussigiadu l’at publicadu su “Cussìgiu pro s’Ortografia Tedesca”, chi rapresentat sos guvernos de totu sos Istados in ue si faeddat su tedescu. No est obligatòriu pro sos impreos de cada die, ma est obligatòriu pro sas istitutziones guvernativas, e fntzas pro sas iscolas.
Pro sa pronùntzia non b’at un’istandard ufitziale. Però “de facto” b’at una pronùntzia istandard. L’impreant mescamente in sas ocasiones formales e in sos materiales didàticos. S’assimìgiat a su tedescu formale chi faeddant in Hanover.
S’aplicatzione de custos istandard dae bandas de sos privados e de sas aziendas (contende fintzas sos giornales, sas ràdios e sas televisiones) est voluntària. Però est unu fatu chi l’àplicant meda.
B’at fintzas “istandard regionales”,comente su “tedescu isvìtzeru” e su “tedescu austrìacu”.
Su tedescu istandard no est nàschidu dae unu dialetu traditzionale de una regione particulare, ma comente limba iscrita, chi s’est isvilupada cun unu protzessu duradu chentinas de annos, cun sos iscritores chi proaiant a iscrìere in una manera chi los aerent cumpresos in unu tretu prus mannu. Fintzas a fùrriu de su 1800 su tedescu istandard fiat mescamente una limba iscrita. Sos de su Nord de sa Germània, chi faeddaiant dialetos sàssones bassos diferentes meda dae s’istandard, l’imparaiant comente una limba istràngia. Belle gasi, in unu segundu tempus, sa pronùntzia de su cabu de susu (de su tedescu istandard) s’est ispainada in su cabu de giosso; in unas cantas regiones (comente in su fùrriu de Hanover) sos dialetos de su logu sunt mortos, francu pro unas cantas comunidades minores de pessones chi faeddant su tedescu bassu. Duncas est s’ispainamentu de su tedescu istandard comente limba chi si imparat in iscola chi definit sa “ Sprachraum” tedesca, est a nàrrere chi si tratat de una detzisione polìtica e non de una cunseguèntzia direta de sa geografia dialetale, permitende a dialetòfonos chi pagu si cumprendent a pare de leare parte in sas matessi atividades culturales; custu non cheret nàrrere chi sas pessones non sigant a faeddare su dialetu issoro in situatziones informales e in domo; b’at fintzas una literadura dialetale, e, prus de reghente, una torrada in possa de sos dialetos in sos mèdios de informatzione.
In sa linguìstica tedesca petzi sas variedades regionales traditzionales de su tedescu si narant dialetos, non sas variedades diferentes de tedescu istandard. A custas ùrtimas lis narant “Umgangssprachen” (“limbascollochiales”) e in su territòriu de sa Germània ant cumintzadu a intrare in parte de sos dialetos traditzionales dae su sèculu 19. Sunt unu misturu de elementos dialetales antigos cun su tedescu istandard.
In limba tedesca, a su tedescu istandard li narant a s’ispissu “Hochdeutsch” , una paràula chi unu pagu trampat ca addobbat cun su tèrmine linguìsticu “ tedescu artu.” Hoch (“high”) pro su chi pertocat sa limba istandard si referit a “artu” in unu sentidu culturale o educativu, cando chi su tèrmine linguìsticu si referit a sa geografia de sas regiones de s’Europa tzentrale in ue faeddant su tedescu; su tedescu artu de sas campedas meridionales e de sas Alpes (contende s’Àustria, s’Isvìtzera e partes de s’Itàlia setentrionale gasi comente sa Germània meridionale) postu contra a su tedescu bassu chi faeddant in sos paris chi si isterrent chirru a su Mare de su Nord. Pro non si cunfùndere, calicunu li narat, a s’istandard, “Standarddeutsch“ (“tedescu istandard”), “deutsche Standardsprache“(“limba tedesca istandard”), o, si su cuntestu de sa limba tedesca est craru, petzi“Standardsprache“(“limba istandard”). Semper e cando, comente traditzione, a sa limba chi faeddant in sos giassos montaninos artos de sa Germània meridionale li inarant “Oberdeutsch” (“tedescu superiore”), cando chi “Hochdeutsch“ est su tèrmine comunu pro sa limba istandard.
Su tedescu istandard si diferèntziat cunforma a sas regiones. Sa prus atzetada est sa distintzione intre variedades natzionales diferentes de tedescu istandard: “istandard tedescu austrìacu”, “istandard tedescu de Germània” e “istandard tedescu isvìtzeru”. In prus, b’at linguistas chi pessant chi b’at variedades diferentes de tedescu istandard in intro de sa Germània. Sa chirca linguìstica de sas variedades diferentes de tedescu istandard est cumintzada pro su prus in sos annos noranta, mescamente in Àustria e in Isvìtzera. Cando bi fiat sa Repùblica Democràtica tedesca, b’at àpidu istùdios ocasionales subra de sas diferèntzias chi bi podiat àere intre sas variedades istandard de sa Germània Est e de sa Germània Ovest. S’Istadu federale tedescu de Bavaria, in su tempus coladu, at promòvidu sa diversidade linguìstica pro chircare de sarvare sa cultura sua ùnica.
Sas variedades de istandard tedescu (austrìacu, isvìtzeru e istandard de Germània si direrèntziant petzi in pagas cosas, mescamente in su vocabulàriu e in sa pronùntzia, ma finas in pagos elementos de sa gramàtica e de s’ ortografia. In sa limba iscrita, podet èssere difìtzile o fintzas impossìbile a nàrrere cale variedadede tedescu istandard unu est impitende, ma, cando si faeddat, su prus de sas pessones distinghent cun fatzilidade sas variedades diferentes de su tedescu istandard.
Sas diferèntzias de sas variedades de su tedescu istandard non cherent cunfusas cun sas diferèntzias de sos dialetos tedescos locales. Mancari sas variedades de su tedescu istandard siant unu pagu influentzadas dae sos dialetos locales, sunt un’àtera cosa. Totu sas variedades de su tedescu istandard si fundant in sa traditzione comuna da limba tedesca iscrita, cando chi sos dialetos locales tenent sas raighinas istòricas issoro chi nche torrant prus a dae segus de s’unificatzione de sa limba iscrita e, in su casu de su tedescu bassu, apartenent a una limba diferente.
Cun sa Riforma ortogràfica de su 1996 (Rechtschreibreform) ant proadu a fàghere prus fàtzile s’ortografia de sa limba tedesca, pro chi bèngiat mègius a l’imparare, sena pro custu cambiare in manera sustantziale sas règulas connotas fintzas a tando.
Sa riforma l’ant fata a pustis chi in Vienna, in su mese de trìulas de su 1996, sos guvernos de Germània, Àustria, Liechtenstein e Isvìtzera ant firmadu un’acordu internatzionale. Su Lussemburgu non b’at leadu parte, mancari su tedescu siat una de sas tres limbas ufitziales de custu Istadu; pustis, però, at adotadu sa riforma in manera unilaterale.
S’ortografia noa est devènnida obligatòria in iscola e in s’amministratzione pùblica. Però b’aiat gente chi non fiat cuntenta e at fatu propaganda contra. Duncas ant pedidu a sa Corte Costitutzionale Federale de Germània de istabilire in cales campos s’aplicaiat sa riforma. In su 1998 sa Corte at detzìdidu chi, sigomente non b’aiat peruna lege chi guverniat s’ortografia, in foras de s’iscola unu podiat iscrìere comente cheriat, fintzas impitende s’ortografia traditzionale. In su mese de martzu de 2006, su “Cussìgiu pro s’Ortografia Tedesca” at detzìdidu a s’unanimidade de nche bogare sos cambiamentos chi aiant tentu prus ctìticas. Custa detzisione est istada atzetada dae organizatziones de mèdia comente su “ Frankfurter Allgemeine Zeitung” , chi in unu primu tempus aiat fatu sa gherra a sa riforma.
Sas règulas de s’ortografia noa pertocant custos campos:
- currispondèntzia intre sonos e lìteras iscritas (fintzas pro sas paràulas leadas dae àteras limbas)
- lìteras mannas e minores
- sa manera de unire e ischirriare sas paràulas
- ortografia de sos tratos de unione
- puntegiadura
- ischirriòngiu de sìllabas in s’agabbu de una lìnia
Sos nùmenes de logu e sos sambenados non sunt intrados in sa riforma.
Comente amus naradu, su cambiamentu ortogràficu si fundat in s’acordu internatzionale de su 1996, firmadu dae Germània, Àustria e Isvìtzera.. Pro sa Germània ant firmadu su presidente de sa “Cunferèntzia de sos Ministros de sa Cultura”,Karl -Heinz Reck, e su segretàriu de su “Ministèriu Federale de s’Internu”, Eduard Lintner. Non b’at àpidu peruna detzisione de su “Bundestag” (su Parlamentu Federale). In càmbiu, sa Corte Suprema de Germània at istabilidu chi sa riforma in sas iscolas pùblicas la deviant detzìdere sos Ministros de sa Cultura. Dae su primu de austu de su 2005 su sistema ortogràficu traditzionale est istadu cunsideradu non curretu in sas iscolas de totu sa Germània, francu in duas regiones, sa Bavaria e sa Nordrhein-Westfalen, chi ant refudadu sa riforma. Ma in su 2006, a pustis chi su “Cussìgiu pro s’Ortografia Tedesca” at fatu carchi cambiamentu, sas règulas noas sunt devènnidas obligatòrias fintzas in sas iscolas de Bavaria e de Nordrhein-Westfalen.
Ligàmenes: http://en.wikipedia.org/wiki/Standard_German
http://en.wikipedia.org/wiki/German_orthography_reform_of_1996
Leave a comment