– de Sarvadore Serra –
Su guaraní (in guaraní: avañe’ẽ [aʋaɲẽˈʔẽ]) est una limba amerìndia de s’Amèrica de su Sud chi la faeddant in unas cantas regiones de Argentina e Bolívia e in unu tretu mannu de su Paraguay (de fatu, su nùmene de custu logu est una paràula guaraní chi cheret nàrrere ” logu in ue b’at abba meda “).
Su nùmene de sa limba in guaraní est avañe’ẽ (custu nùmene b’est in sa vichipèdia in guaraní, https://gn.wikipedia.org/wiki/Ava%C3%B1e’%E1%BA%BD ).
Guaraní est sa paràula cun sa cale sos ispagnolos ant identificadu s’etnia e s’idioma, cunfundendeˑsi cun guariní (gherra) chi est sa chi sos indìgenos naraiant fatu fatu.
In Paraguay lu faeddant 6 milliones de pessones e dae su 1967 est limba coufitziale paris cun s’ispagnolu. Lu faeddant fintzas in Bolívia, in sas provìntzias de Corrientes e Entre Ríos in Argentina e in parte de s’Amazònia de su Brasile.
Sa situatzione sotziulinguìstica de su guaraní in Paraguay rifletet s’esistèntzia de duas limbas in cuntatu: sos imprèstidos de paràulas intre ispagnolu e guaraní e su passàgiu dae una limba a s’àtera sunt fitianos. In unas cantas tzitades comente sa capitale Asunción est ispainadu meda su Jopara, misturitzu de ispagnolu e guaraní, chi sos faeddadores de guarani cun prus cussèntzia linguìstica lu cunsìderant un’istropiadura. In su parlamentu de su Paraguay si leat parte manna s’ispagnolu, però impreant fintzas su guaraní, mescamente in situatziones particularmente emotivas.
Su guaranì s’est sarvadu in sos sèculos mescamente ca sos gesuitas l’ant isseberadu comente idioma pro preigare su cristianèsimu a sos ìndios, elaborende una forma iscrita (cun s’alfabetu guaraní, un’ alfabetu latinu unu pagu modificadu).
S’alfabetu tenet 33 fonemas, chi 12 sunt vocàlicos (cun una presèntzia manna de sonos nasales e guturales). Sas paràulas, a su sòlitu, tenent s’atzentu in s’ùrtima sìllaba e no agabbant mai cun una cunsonante.
Paris cun sos dialetos tupís de su Brasile, su guaranì format sa famìlia linguìstica tupí-guaraní.
Dae su guaraní sas àteras limbas ant leadu unas cantas paràulas: in mesu de custas b’at giaguaru e piragna (pira agna: pische de su dimòniu)
Ligàmenes: https://ca.wikipedia.org/wiki/Guaran%C3%AD
https://gn.wikipedia.org/wiki/Ava%C3%B1e’%E1%BA%BD
Leave a comment