Sa tragèdia de su genotzìdiu Armenu tenet a intro suo milli e milli tragèdias personales. Intre custas ddo’est sa de Daniel Varujan, poete mortu a 31 annos, in su 1915 e ismentigadu pro annos e annos. Est istada Antonia Arslan, professora e iscritora, connota pro su romanzu La masseria delle allodole, a dare una boghe italiana a custu cantore de sa tziviltade armena.
Varujan, nàschidu in una famìllia de massajos, aiat istudiadu in Costantinòpoli e in Venezia. Prelevadu dae sos turcos dae domo sua, dd’aiant mortu carchi die a pustis de dd’àere torturadu. Unu millione e mesu de mortos e ateretantu de pròfugos, custu su bilàntziu de sa persecutzione iscadenada dae su guvernu làicu de sos Giòvanos Turcos de Ataturk contra a sos armenos.
Cunforma a s’idea sua de s’autore Il canto del pane depiat cuntènnere trintaghimbe poesias. Sa morte dd’at negadu sa possibilidade de dd’acabbare. In antis de sa morte nche fiat resurtadu a iscrìere bintinoe cumponimentos ebbia.
Su libreddu est essidu a pìgiu bator annos a coa, in su 1919, e dd’aiant publicadu in su 1921. Arslan, neta de un’immigradu armenu, at chertu onorare sa memòria de sos majores suos bortende in su 1992 custa regorta poètica.
E de gasi, pro more de sa literada, chi su sambenadu originàriu fiat Arslanian, sos italianos ant pòdidu connòschere, in sa tradutzione in sa limba de Dante, fata paris cun Chiara Haiganush Megighian, custu poema chi Varujan aiat chertu dedicare a su mundu de sos massajos.
Annos a pustis, in su 2008, est essida finas sa tradutzione in sardu, pro more de sa Libreria Padovana Editrice. Autore de sa bortadura Larentu Pusceddu, poete e iscritore oroteddesu, autore de su primu romanzu publicadu in sardu, S’arvore de sos tzinesos, e mortu in su 2016.
Pusceddu renesset a rapresentare unu mundu a tesu dae unu puntu de bista geogràficu ma acanta comente cultura. Sa cultura de su sartu, de sos massajos, de gasi sìmile a cudda sarda, chi su tradutore aiat connotu a pitzinnu cando sa Sardigna fiat galu belle totu una terra de pastores e sartàrgios.
Est custa connoschèntzia direta, custa immedisimatzione, chi at permitidu a su tradutore de trasmìtere cun naturalesa e fide su mundu arcàicu de sos campos anatòlicos, comente at iscritu Arslan matessi in s’introdutzione, e comente si podet cumprovare in custa prima istrofa de Sos Massajos:
Sun sos massajos de sa bidda mia, fizos fortes de sos campos,
cun suores de perela an intritzadu sa corona de sa natura.
Su coro de sa terra tocheddat in su petus issoro pilosu;
sas benas issoro bundan de sole.
Pusceddu impreat sa variedade sua oroteddesa pro dare vida a sos cumponimentos de Varujan. Sas poesias acumpàngiant totu sas fases de sa nàschida de su pane. Campu Maduru, Macasinos de tricu, Sa notte in s’arzola, S’abbadorzu, sunt unos cantos tìtulos de sas poesias de s’òpera.
(gianni muroni)
Leave a comment