– de Salvatore Serra –
Su Mèssicu est unu caleidoscòpiu linguìsticu. In prus de s’ispagnolu, chi rapresentat sa majoria, in Mèssicu si faeddant nessi 68 idiomas autòctonos.
Sa cantidade de limbas chi si faeddant in su territòriu messicanu faghet de custu paisu unu de sos chi tenent prus diversidade linguìstica de su mundu. Cunforma a s’artìculu 4 de la Ley General de Derechos Lingüísticos de los Pueblos Indígenas, (Lege Generale de sos Deretos Linguìsticos de sos Pòpulos Indìgenos) publicada su 15 de martzu de su 2003, sas limbas indìgenas e sa limba ispagnola sunt «limbas natzionales» pro su caràtere istòricu issoro, e duncas tenent sa matessi valididade in totu su territòriu de s’Istadu.
Sos idiomas chi si faeddant de prus sunt s’ispagnolu e su nàhuatil. Su restu tenent prus pagu de unu millione de faeddadores. In mesu de custos, sos chi nche colant su mesu millione de faeddadores sunt su maya yucatecu, su tseltal, su tsotsil e su mixtecu. S’ispagnolu e sos 68 idiomas indìgenos de su paisu sunt totus reconnotos comente limbas ufitziales de Mèssicu cun su matessi valore in cara de sa lege.
In su tempus de sos vitzerès aiant mantesu custas variedades linguìsticas, cunsolidende·si s’ispagnolu comente sa limba predominadora in sas classes artas e su náhuatl comente limba franca. Cando su Mèssicu s’est fatu indipendente, imbetzes, ant pensadu a castiglianizare totu sos pòpulos indìgenos, ca si bidiat in sa diversidade linguìstica una dificultade pro los integrare in sa sotziedade natzionale. Finas a su siglu XX, s’única limba de insinnamentu e de s’amministratzione fiat s’ispagnolu; sas primas proas de alfabetizatzione in sas limbas indìgenas teniant sa punna de imparare sos iscolanos a iscrìere, pro sighire, pustis, su protzessu educativu in ispagnolu ebbia.
Non s’ischit de pretzisu cantos sunt sos chi faeddant sas limbas natzionales. Dae su tzensimentu de su 2010, fatu dae su INEGI, resurtas chi unos ses miliones de pessones faeddant una limba indìgena, ma su datu currespondet sceti a pessones prus mannas de 5 annos. In su 1995 sa cunferèntzia de Ciudad de las Ideas at calculadu sa populatzione ètnica indìgena in 12,7 milliones de pessones, e custu currespondiat a su 13,1 % de sa populatzione natzionale de cussu annu. In su matessi tempus, sa CDI susteniat chi, in su 1995, sos faeddadores de limbas indìgenas in su paisu fiant a fùrriu de 7 milliones. Non si connoschet mancu cun pretzisione sa mannària de sas comunidades faeddadoras de limbas istràngias chi si sunt istabilidas in su paisu comente cunseguèntzia de s’immigratzione.
In mesu de sas limbas allòctonas chi si faeddant in sas comunidades istabilidas in Mèssicu dae prus de una generatzione b’at: s’inglesu, chi lu faeddant sos mormones mescamente in Bassa Califòrnia e in Chihuaha; su plódich, cun unos 70.000 faeddadores menonitas, mescamente in Chihuahua e Campeche; su vènetu chipileño, cun unos 7.000 faeddadores, pro su prus in Chipilo, Puebla; su romanì, cun unos 5. 000 faeddadores, mescamente in Oaxaca; su criollo afrosemínola, cun 640 faeddadores in Coahuila; su kikapú, con 63 faeddadores in su matessi Istadu; e b’at finas limbas ibèricas comente su catalanu, su bascu e su galitzianu, cun 64.000, 25.000 e 13.000 faeddadores, respetivamente.
Leave a comment