-de Giuseppe Corronca-
S’edade ellenìstica est su perìodu chi sighit a sa morte de Alessandru Magnu (323 a.e.v.) e acabat cun sa concuista romana de s’Egitu, cun sa batalla de Àtziu in s’annu 31 a.e.v. Custa edade est caraterizada dae s’unione de sa cultura greca cun sa cultura orientale. Alessàndria de Egitu est su tzentru culturale majore de custu perìodu; bi est sa biblioteca prus manna de su mundu antigu e unu museu. In s’edade ellenìstica si assistit a una partzidura intre iscièntzia e filosofia: sas disciplinas iscientìficas si ispetzializant e sighint pro contu issoro; sa filosofia imbetzes si preocupat de problemas esistentziales e èticos. Sas iscolas chi naschent in cust’època sunt: istoitzismu, epicureismu, iscetitzismu e ecletismu.
S’iscola istòica, cramada gasi dae su porticu pintadu (Stoà poikíle), est fundada dae Zenone de Tzìtziu, nàschidu forsis in su 336-35 a.e.v. e mortu in su 264-63. Sa filosofia istoica si partzit in tres partes: ètica, lògica, fìsica.
S’ètica istòica cheret lòmpere a sa felitzidade pro mèdiu de sa virtude, chi est s’ùnicu bene, e custu est possibile pro mèdiu de s’iscièntzia. Sos istòicos negant sas emotziones (pathos), cunsideradas sinnu de machine: sa cunditzione de su sabidore est cussa de èssere indiferente a onni emotzione (apatia).
Sa lògica at pro ogetu sos discursos e, sa finalidade sua, est cussa de lòmpere a unu critèriu de beridade, pro mèdiu de sa rapresentatzione catalètica o contzetuale, est a nàrrere comente atu de s’intelletu chi cunprendet s’ogetu o comente s’ogetu chi imprentat sa rapresentatzione in s’intelletu. Sa diversidade dae sa lògica de Aristòtele si podet bìdere in sa teoria de sos arresonos anapodìticos, est a nàrrere non-dimostrativos, a diferèntzia de su sillogismu aristotèlicu chi est apodìticu e, duncas, dimostrativu. Sos istòicos sunt nòdidos pro sas antinomias o sofismas. Ammentamus su paradossu de su faulàrgiu: Epimenide cretesu narat chi totus sos cretesos sunt faulàrgios. Si narat sa beridade cheret nàrrere chi est narende una fàula; si narat una fàula cheret nàrrere chi est narende sa beridade.
Un àteru paradossu est cussu de su cocodrillu chi furat unu pitzinnu a sa mama. Su cocodrillu promitit a sa mama de li torrare su pitzinnu, si issa indovinat sas intentziones de s’animale. Sa mama rispondet chi non bi lu torrat e, su cocodrillu, ruet in unu dilemma: si no bi lu torrat, est beru su chi narat sa mama e duncas bi lu depet torrare; si bi lu torrat, no est beru su chi narat sa mama e duncas non bi lu depet torrare.
Sa dotrina fìsica de sos istòicos est panteista ca ammitit unu printzìpiu ratzionale, netzessàriu e perfetu chi guvernat su mundu e chi si identìficat cun Deus. Bi est unu printzìpiu ativu, Deus, chi est sa resone e unu printzìpiu passivu, chi est sa matèria. Deus est unu printzìpiu còsmicu, materiale; isse est cuntzepidu comente fogu, sùlidu caldu (pneuma), chi sustenit e cunservat totu sas cosas. Su mundu est unu protzessu tzìclicu in ue totus sas cosas torrant a nàschere e a mòrrere in eternu. S’ètica istòica est un’ètica de sa “cunservatzione”, ca s’òmine cheret cunservare isse matessi, pro mèdiu de s’istintu e de sa resone. S’òmine depet bìvere segundu sa natura e segundu sa resone. Sos istòicos giustificant su suitzìdiu cando benint a mancare sas cunditziones pro fàghere su dovere issoro.
Giuseppe Corronca