«It’s a luxury, in this immoral age, to encounter someone who does write – who is really acquainted with that lovely art.»
est unu lussu, in custu tempus sena morale, a atzapare a unu chi iscriet a sa sèria: chi connoschet a beru custa arte galana.
– Henry James, dende sos bantos a Stevenson –
Robert Louis Balfour Stevenson est istadu unu de sos autores de narrativa prus de ingèniu de su sèculu XiX; prenu de passione pro su traballu de iscritore e cun atuamentu de sas netzessidades tècnicas chi pertocant a chie cheret iscrìere. Est nàschidu su 13 de santandria de su 1850 in sa tzitade iscotzesa de edimburgu dae Thomas e Margaret isabella Balfour. Thomas fiat un’ingennieri chi s’interessaiat mescamente de su fràigu de faros e, comente a babbos meda, li fiat agra- dadu chi su fìgiu aeret fatu sos matessi istùdios. Sa mama, de famìllia frantzesa, fiat fìgia de Lewis Balfour, retore in Colinton, unu bighinadu de edimburgu.
Che a su mannoi e che a sa mama, finas dae pitzocheddu Robert teniat sos purmones malàidos e pro custu istrangia- iat totora in otzitània, Frantza meridionale, in ue b’aiat unu clima prus sanu meda de su de s’iscòtzia. Su disìgiu de su babbu, de l’istudiare in su matessi campu suo, Robert l’at acuntentadu e, gasi, s’est iscritu in sa facultade de ingennieria de s’Universidade de edimburgu. e totora, in istade, acum- pangiaiat a Thomas Stevenson in sos biàgios chi faghiat pro ispetzionare sos faros. Ma sa passione sua pro sa literadura fiat prus forte de s’impignu leadu cun su babbu de nde sighire sas tratas e in antis at lassadu sa facultade pro s’iscrìere in sa de Lege e tando at tzeladu sos istùdios.
At cumintzadu chi teniat 21 annos a fàghere provas li- teràrias pro su periòdicu de s’Universidade, Edinburgh Uni- versity Magazine e pro The Portfolio. Mancari gasi, at dèpidu isetare sos 28 annos, fiat su 1878, pro mustrare a su mundu de sa narrativa cantu si baliat in contu de ironia e de capatzi- dade de contare. in An Inland Voyage in antis e tando in Tra- vels with Donkey in the Cevennes; su primu su contu de unu biàgiu fatu cun una barchita peri còdulas e rios in sa Frantza de su sud, su segundu su contu de unu biàgiu fatu a caddu de un’àinu in sas Cevennes, montes de s’otzitània. Giai in custos primos traballos, gasi comente in sos insajos de cussu tempus, est ladina sa sabiesa istilìstica sua.
In Parigi aiat connotu a Fanny Vandergrift, mama de duos pitzinnos, ispartzida dae su maridu, Samuel osbourne, e si fiant postos a amorare. totu in una, in su 1879, Fanny aiat leadu su pensu de si nche ghirare a amèrica, a California e Stevenson, mancari in cuntrastu cun sos parentes, l’at postu fatu. Sos duos si sunt cojuados in San Francisco s’annu a pu- stis. est in custu perìodu americanu chi at iscritu The Silvera- do Squatters, Across the Plains, The Amateur Emigrant, essidos tempus meda a pustis iscritos.
De cada manera sunt duas òperas iscritas intre de su 1881 e su 1886 chi l’ant fatu intrare in s’istòria de sa literadura: Treasure Island e S’acontèssida istrana de Dr. Jeckyll e Sr. Hyde. Mancari Treasure Island siat unu contu de venturas pro pitzinnos, essidu intro su 1881 e su 1882 in Young Folks, unu periòdicu pro giòvanos, est unu traballu in ue b’est gia unu chistionu morale craru. Sos eroes de su libru non sunt semper persones de gabbale, e sos personàgios chi istimamus non sunt semper de leare a bantu.
In su 1880, in su mese de austu, Robert e Fanny sunt torrados a su Regnu Unidu. Ghiradu a europa e torradu in paghes cun sos parentes pro more de Fanny, Stevenson si ghe- tat a iscrìere, mancari s’intendat totora male e sos dotores l’a- pant dadu pagos meses de vida galu. intre su 1881 e su 1882 pùblicat contos e istùdios, e prus de totu chircat de si curare istrangende in istatziones climàticas europeas.
S’erèntzia sua calvinista e s’imparu chi aiat tentu in iscò- tzia l’aiant leadu a custu interessamentu suo pro s’ambiguida- de morale. Dae custu interessamentu suo est nàschidu cussu istùdiu a pitzu de sa dicotomia morale chi est Dr. Jekyll / Sr. Hyde, chi antìtzipat de batòrdighi annos traballos che a S’interpretatzione de sos bisos de Freud e Coro de iscurigore de Conrad
In su 1886 essit un’àtera òpera chi cunfirmant sa fama otenta cun Treasure Island e Dr. Jekyll e Sr. Hyde: Kidnapped. at iscritu, in cussos annos, finas duos libros de poesia.
Mortu su babbu, in su 1887 si nch’est torradu a sos ista- dos Unidos in ue fiat giai connotu e in ue custu contu chi seis leghende l’aiat fatu famadu. e però sa salude sighiat a èssere metzana e galu una bia si nch’est dèpidu andare a una istatzione climàtica, sa de su Lagu Saranac in s’istadu de Nova york. Semper sa pròpia chistione de su dòpiu est su chiu de The Master of Ballantrae (1889), chi a pàrrere de calicunu est su cabu de òpera suo.
Semper in sos istados Unidos at iscritu The Wrong Box e inoghe at retzidu sa proposta de un’editore de iscrìere unu libru chi aeret tratadu de sos mares de su Sud. e gasi, a sa fine de sos annos ‘80 de su sèculu XiX nche fiat mòidu cun totu sa famìllia cara a sos mares de su Sud. est istada un’esperièntzia bona meda pro sa salude; e gasi at leadu su pensu de istare in cussos tretos, seberende in fines Upolu, sa prus ìsula manna de sas Samoa, e s’est firmadu in ie finas a cando si nch’est mortu, paret pro un’emorragia a cherbeddos, su 3 de nadale de su 1894; istimadu e belle adoradu dae sos Samoanos chi lu mutiant tusitala, est a nàrrere ‘su chi contat sos contos’.
Su libru chi fiat iscriende cando est mancadu, unu contu pro sa terra sua, s’iscòtzia, Weir of Hermiston, est istadu pu- blicadu duos annos a pustis, in su 1896, paris cun su frutu de s’istare suo in Polinèsia, publicadu cun su tìtulu In the South Seas.
Est a beru una làstima chi Stevenson no apat acudidu a nch’agabbare Weir of Hermiston, pro ca a pàrrere de crìticos meda, diat èssere istadu su contu suo mègius. a dolu mannu s’iscritore iscotzesu si nch’est mortu cando su contu lu fiat galu ammaniende. Mancari gasi, in custu contu ambientadu in edimburgu in su sèculu XViii, Stevenson fiat cròmpidu de su totu a su cumprimentu artìsticu suo. in unu diàlogu nòdidu intre babbu giùighe e fìgiu idealista, s’autore faghet faeddare a su babbu in iscotzesu e a su fìgiu in inglesu; unu sèberu tècnicu abbistu e profetosu meda. Mancari nd’apat iscritu petzi unu cantu, Weir of Hermiston nos ponet a pensare a ite at pèrdidu sa literadura cun sa morte primidia de R.L. Stevenson.
“S’acontèssida istrana de Dr. Jekyll e Sr. Hyde” de Robert Louis Stevenson, òpera traduida in sardu dae Càrminu Pintore e publicada dae Condaghes (Colletzione “Àndalas”).