Sa limba aymara

Sa limba aymara

– de Salvatore Serra –

Sa  limba aymara (aymar aru) faghet parte de su grupu  quitxuamarà de sa famìlia andina-ecuatoriale. Su tèrmine aymara includet dòighi grupos ètnicos, chi calicunu, comente su colla e su lupaka, aiat formadu Istados indipendentes in antis chi sos incas esserent lòmpidos a su podere.

A su chi narat    Garcilaso de la Vega (fìgiu  de su  cunchistadore ispagnolu Sebastián Garcilaso de la Vega e de sa printzipessa inca Isabel Chimpu Ocllo,) sos aymaras sunt istados cunchistados dae sos incas. Belle gasi, ant mantesu sa limba issoro e ant sighidu a la faeddare cando nche sunt lòmpidos sos ispagnolos.

Sos aymaras de oe  si definint “sa natzionalidade qulla”.  Istant mescamente  in Bolìvia e in Perù, in particulare  in sa campeda  de su Titicaca.

Custos sunt sos nùmeros de sas pessones chi faeddant in aymara: bi nd’at unos  330.000 in Perù (tzens. 1972), unos 30.000 in Chile e su restu (a fùrriu de 1.140.000) in Bolívia.   In Chile sunt belle totus bilìngues; in Perù sa pertzentuale de bilìngues est de su 60%;  in Bolìvia est de su  45%. . Belle gasi, in  Perù e in Bolìvia sos datos subra de su bilinguismu cherent leados in su  sensu prus mannu de su tèrmine: belle semper si tratat de bilìngues subordinados, cun unu gradu a bias elementare meda de cumpetèntzia in  ispagnolu. Custu segundu idioma s’imparat in iscola (si si tratat de giòvanos), in su servìtziu militare o in sos cuntatos regulares o ocasionales in sas tzitades. Duncas s’impreat in cuntestos bastante limitados. A parte su Chile, sas regiones prus bilìngues sunt, est craru, sas tzitades e sas regiones chi si sunt inseridas in un’economia de mercadu.

In foras de su Chile, su nùmeru de sos faeddadores de aymara  in tzifras relativas mìnimat in relatzione a su totale de cada paisu. Oe sos aymaras rapresentant su 3% de su Perù (però su 40% in sas regiones de Puno e Tacna) e su 25% de sa Bolìvia (però s’80% in sos dipartimentos  de La Paz e Oruro ). Sa tzitade in ue lu faeddant de prus est La Paz, in ue pagu prus o mancu su 40% de sa populatzione (640.000) faeddat in aymara, e sa proportzione arribbat a prus de su 90% in unos cantos bighinados.

S’aymara est limba coufitziale in Perù e in Bolìvia. Su  Decreto Supremo 20227-DS de su 9 de maju 1984 de su  guvernu bolivianu e sa Resolución Ministerial 1218-RM de su  18 de santandria 1985 de su guvernu peruvianu ant reconnotu in manera ufitziale s’alfabetu aymara e ant reconnotu in ambos duos logos s’ aymara comente limba ufitziale paris cun s’ ispagnolu. S’alfabetu aymara, chi li narant unico, rapresentat una sìntesi de sos alfabetos Yapita e Maryknoll.

E in s’ìnteri sunt cumintzende a impreare s’aymara in sas retzas sotziales. Sa comunidade virtuale Jaqi Aru, in Bolìvia, est traballende in sa versione noa de Facebook, in ue traduint atziones tìpicas comente su “M’agradat”. Su grupu b’est dae su  2009 e, a su chi narat  Rubén Hilari, unu de sos chi nde faghent parte, est nàschidu pròpiu cun s’idea  de “afortire sa limba e sa cultura nostra”.

 

 

 

Leave a comment

Send a Comment

S'indiritzu email tuo no at a èssere publicadu. Is campos pedidos sunt signados *