Sa pastura angena narant chi est semper mègius de sa nostra. In custu artìculu de “Corsica Oggi” (chi apo bortadu dae s’italianu a su sardu), sos amigos corsicanos faeddant bene meda de su bilinguismu in Badde de Aosta e male meda de sa situatzione de su corsicanu. Issos bantant a sa prus arta s’Istadu italianu e disàmiant s’Istadu frantzesu. Si chessant fintzas de su fatu chi, a un’eleta in s’Assemblea de Còrsica, su pùblicu l’at leada in giru pro àere rispostu a s’apellu in limba corsicana. S’artìculu est de su 2015. Ma forsis, como, cun su guvernu indipendentista nou, sa cosa est megiorende… (sarvadore serra)
Cun custu artìculu cumintzat unu viàgiu pro iscobèrrere sos bilinguismos ufitziales de unos cantos logos, pro los cunfrontare cun sa situatzione de sa Còrsica e pro nde pòdere leare ispuntos e modellos profetosos pro s’ìsula.
Semus cumbintos chi sa prima (e prus importante) manera pro mantènnere bia una limba siat a l’impreare e a la trasmìtere a sas generatziones venidoras. Ma semus fintzas cumbintos chi sas leges e sas polìticas de sos guvernos podent fàghere meda in favore de una limba (o contra) e de sa cultura chi b’est cun issa. Mescamente in unu mundu globalizadu comente est su de oe.
Sos casos chi amus a tratare non currispondent a mala bògia a sos chi sunt mentuados in sa Carta europea de sas limbas regionales e minoritàrias de su 1992 (firmada dae sa Frantza ma mai ratificada) chi punnat a tutelare su plurilinguismu e sa diversidade linguìstica in Europa.
Sa prima tapa de su viàgiu est in Itàlia, in sa regione minore de sa Badde de Aosta, in su nord-ovest de s’Istadu, a làcana cun Frantza e Isvìtzera. Inoghe est in vigore su bilinguismu italianu-frantzesu.
In su 1032 sos Savojas ant leadu possessu de sa Badde de Aosta, inglobada in antis in su Ducadu de Savoja e a pustis in su Rennu de Sardigna, e nd’ant mantesu semper su controllu, a parte carchi parèntesi frantzesa. In cussu tempus sa badde fiat giai a majoria linguìstica francuproventzale, galu como limba autòctona de sa zona. Su frantzesu est devènnidu limba ufitziale in su 1561, isvilupende unu bilinguismu frantzesu-francuproventzale: sa prima limba fiat sa de s’amministratzione e de sa Crèsia, cando chi sa segunda, iscanticheddada in unu muntone de dialetos, fiat sa de su pòpulu. Sa toponomàstica fiat in frantzesu. Custa situatzione s’assimìgiat a sa de sa Còrsica dae su tempus de sa dominatzione pisana in antis e genovesa a pustis, fintzas a sa Repùblica Corsicana de Pascale de Paoli, cun s’italianu limba iscrita e amministrativa e su corsicanu in sas variantes suas comente limba de cada die de su pòpulu. Fintzas sa toponomàstica de sa Còrsica fiat in italianu e no in corsicanu, e gasi est abbarrada, francu pro sas tzitades de Isola Rossa e San Fiorenzo, chi sos nùmenes issoro los ant frantzesizados.
In su 1860 su Tratadu de Torinu at tzèdidu a sa Frantza sa contea de Nitza e su Ducadu de Savoja, cando chi sa Badde de Aosta est abbarrada in su Rennu de Sardigna, ùnica àrea de limba francuproventzale e cultura frantzesa in s’Istadu unitàriu italianu chi fiat a puntu a nàschere. Su 17 de martzu de su 1861 est intrada a fàghere parte de su Rennu de Itàlia nou.
In sos annos 30 e 40 de su 900 su regìmene fascista at operadu una polìtica de italianizatzione fortzada, burrende sos nùmenes frantzesos de sas comunas, proibende s’impreu de sa limba frantzesa e amparende s’immigratzione de fortza traballu dae cada parte de Itàlia.
A pustis de sa derrota de s’Itàlia in sa segunda gherra mundiale, sa Frantza at annessu cun sa fortza sas biddas piemontesas de Briga (chi pustis l’ant frantzesizada in La Brigue) e Tenda (Tende) e at proadu a annètere fintzas sa Badde de Aosta. At bintu, imbetzes, sa positzione filo-italiana de sa populatzione, ma s’Istadu italianu nou at garantidu a sa regione, cun leges de su 1946, de su 1948 e de su 1994, autonomias amministrativas e garantzias linguìsticas semper prus mannas.
Oe sa Badde de Aosta, de sas 20 regiones de sa Repùblica italiana, est sa prus pagu populosa e prus pagu densamente populata, ca tenet unos 128.000 abitadores.
Est una regione autònoma, in ue est in vigore su bilinguismu ufitziale italianu-frantzesu. Custu mancari chi prus pagu de s’1% de sa populatzione (unas milli pessones) decraret de èssere de limba materna frantzesa, su 16% francuproventzale, e su 73% de limba materna italiana, limba connota dae su 97% de sa populatzione e de fatu limba printzipale in totu sos àmbitos.
S’Istatutu de autonomia (Lege Costitutzionale n. 4 de su 26 de freàrgiu de su 1948) in s’art. 38 previdet chi “In sa Badde de Aosta sa limba frantzesa est parificada a sa limba italiana. Sos atos pùblicos si podent redatare in s’una o in s’àtera limba, francu sos providimentos de s’autoridade giuditziària, chi sunt redatados in limba italiana.” E s’art. 39 previdet chi “In sas iscolas de cada òrdine e gradu, dipendentes dae sa Regione, a s’insinnamentu de sa limba frantzesa est dedicadu unu nùmeru de oras a chida pari a su de sa limba italiana. S’insinnamentu de unas cantas matèrias si podet impartire in limba frantzesa.” Pro su chi pertocat sas àteras minorias, in s’art. 40 bis s’afirmat chi “Sas populatziones de limba tedesca de sas comunas de sa Badde de su Lys individuadas cun lege regionale (Gressoney-La-Trinité, Gressoney-Saint-Jean, Issime, Gaby) tenent deretu a s’amparu de sas caraterìsticas e de sas traditziones linguìsticas e culturales issoro. A sas populatziones de su primu comma est garantidu s’insinnamentu de sa limba tedesca in sas iscolas cun sos adatamentos oportunos a sas netzessidades locales.”
Fintzas sos dialetos francuproventzales (patois) sunt ogetu de tutela dae bandas de sa Regione chi chircat de nde mantènnere su valore culturale cun unas cantas initziativas comente, pro nàrrere, sos concursos de poesia.
Sos cartellos de sos caminos e totu sas iscritas pùblicas sunt in duas limbas, italianu e frantzesu, cando chi sa toponomàstica est belle totu in frantzesu, francu pro sa tzitade de Aosta. Sa televisione pùblica italiana (Rai) trasmitet notitziàrios e àteros programas in limba frantzesa.
S’autonomia no est linguìstica ebbia ma fintzas econòmica: su deghe noe de belle totu sos tributos de s’Istadu abbarrant in su territòriu.
S’istòria de custa regione minore montuosa italiana est diferente e, belle gasi, simigiante in una manera istraordinària a sa de sa Còrsica.
Sa limba autòctona de sa populatzione dae sèculos est su francuproventzale e sa limba istòrica ufitziale su frantzesu, gasi comente fiat in Còrsica pro su corsicanu e s’italianu. E gasi etotu sos nùmenes de logos e tzitades, in frantzesu in su primu casu, in italianu in su segundu. E sa diferèntzia chi b’at intre francuproventzale e frantzesu est eguale si non prus manna de sa chi b’est intre sa limba corsicana e s’italianu.
Sa situatzione atuale però, est, cosa trista, diferente meda. In Badde de Aosta su ligàmene intre sa limba de su pòpulu e sa limba culta de riferimentu l’ant mantesu, dende a sa prima una base e cunsentende a sa populatzione de su logu non solu de mantènnere s’identidade culturale sua, ma fintzas de tènnere un’intrada a su mundu francòfonu cun totu sos profetos chi b’at.
In Còrsica nen s’italianu nen su corsicanu godint de ufitzialidade, e su frantzesu s’est leende semper prus logu, ca est ispetinde sos ispàtzios domèsticos unu tempus ocupados dae sa limba corsicana e ca dae meda est intrada in parte de s’italianu in sos ispàtzios pùblicos. Su corsicanu etotu, a bellu a bellu, s’est frantzesizende, cun vocàbulos comente, pro nàrrere, a servietta , chi est intradu in parte de u tovagliolu originàriu.
Su cunfrontu intre sas duas realidades faghet cumprèndere chi sa resone de custa diversidade est, in s’essèntzia sua, polìticu. Si s’Istadu italianu republicanu at fatu cuntzessiones mannas in tèrmines de bilinguismu e autonomia amministrativa, s’Istadu frantzesu at mandadu a dae in antis pro deghinas de annos una polìtica de tzentralismu e assimilatzione, chi at tentu comente fulcru, in su cumintzu, su de truncare su ligàmene intre sa limba corsicana e sa limba culturale sua de riferimentu, s’italianu. Afogadu in un’ambiente linguìsticu totu francòfonu, peoradu dae s’immigratzione de pessones chi tenent comente limba materna su frantzesu o s’àrabu, su corsicanu a bellu a bellu s’est isnaturende e estinghende. Sas classes bilìngues in sas iscolas sunt peleende a andare a dae in antis, a su puntu chi semper prus a s‘ispissu sunt arrischende sa supressione pro mancàntzia de iscritziones. Pagas dies a como a un’eleta in s’Assemblea de Còrsica, Josepha Giacometti, su pùblicu l’at leada in giru pro àere rispostu a s’apellu in limba corsicana. Sos tzitadinos, sos assòtzios e sa polìtica si devent mòere in presse e elaborare istrategias profetosas in tempos lestros. E custas istrategias, a pàrrere nostru, diant dèvere inclùdere su de torrare a prèndere sos filos intre sa limba corsicana e sa limba italiana, gasi comente su francuproventzale at pòdidu fàghere cun su frantzesu
Ligàmene: http://corsicaoggi.altervista.org/sito/bilinguismi-a-confronto-1-valle-daosta/
Leave a comment