Comente podet acuntèssere a sas fedales suos de sos Istados Unidos, a 14 annos s’istudentessa peruviana Renata Flores s’est fata connòschere dae totus in YouTube cantende sas cantzones de Michael Jackson. Ma non s’est acuntentada de torrare a presentare sos traballos de un’isteddu pop internatzionale: issa intèrpretat sos testos in sa limba de su logu suo, su quechua, pro mantènnere bias sas orìgines suas.
Custu idioma antigu de sèculos, chi lu faeddaiant sos Incas prus de 800 annos a como, est devènnidu un’ istigma sotziale in Perù. Mancari siat sa segunda limba prus ispainada a pustis de s’ispagnolu, chie faeddat in quechua est cunsideradu “malassortadu”. “Sa gente pessat chi siat sinònimu de povertade e no li dat valore, e custu no est giustu”, at decraradu Renata Flores, chi at cumintzadu a si l’istudiare dae pagu.
Me, ite est su quechua? Est una limba indìgena de Sudamèrica. Lu faeddant unos deghe milliones de pessones in Colòmbia, Ecuadòr, Perù, Bolìvia, Tzile e Argentina. In quechua sa limba si narat “Runa Sim”i (chi cheret nàrrere ‘sa limba de s’òmine’) e, in ispagnolu, “quechua” in Perù e Bolìvia, “quichua” in Ecuadòr e in Colòmbia, e “quichua” o “quichua santiagueño” in Argentina.
Su quechua, comente amus naradu, fiat sa limba de sos Incas. Issos l’aiant ispainada in sas cunchistas issoro e nd’aiant fatu limba istandard de comunicatzione in totu sos Andes. Pustis, sos cunchistadores ispagnolos e, mescamente, sa Crèsia catòlica nd’aiant promòvidu s’impreu comente limba comuna pro sas prèigas in totu s’àrea andina. Cando est cròmpida sa dinastia borbònica, però, nd’at proibidu s’impreu ufitziale. Sos protzessos de indipendèntzia de sos Istados sudamericanos, ghiados dae s’aristocratzia crèola, no ant cambiadu sa situatzione e, in generale, a su quecha (comente a sas àteras limbas indìgenas) l’ant lassadu a bandas dae sas revindicatziones natzionales.
