Comunicare paris pro no isparessire. Custu est istadu su messàgiu prus de importu chi nd’est essidu a fora dae s’addòviu ammaniadu dae sas dòighi minorias linguisticas presentes in intro de sas làcanas de s’istadu italianu chi si nche sunt bidas a Vigo di Fassa/Vich, giòbia su14 de su mese de Santu Gaine coladu. Pro more de s’organizatzione perfeta de su Servìtziu de sas minorias linguìsticas de sa Provìntzia autònoma de Trento, in una die carca de arresonos e cunfrontos cara a cara, s’est fata prus istrinta s’amighèntzia intre istitutziones, sòtzios e pessones sìngulas chi traballant pro s’afortiamentu e sa vida de sas limbas de minoria reconnotas dae sa le 482/99.
A mangianu, ant saludadu sos òspites Antone Pollam (Presidente de s’Istitutu Culturale Ladinu Majon di Fascem) e Cristina Donei (Procuradora de su Comun General de Fascia). Posca, in antis de s’interventu de Marco Viola, sunt istadas de aprètziu mannu sas relatas de Aureli Argemì e Annibale Sansa. Su primu, attivista catalanu famadu in totu s’Europa, disterradu cun sa fortza a tempos de sa ditatura franchista, sende ospite de onore de sa manifestazione, at faeddadu de sa chistione de sas limbas de minoria in Europa, cun un’ogru semper punnadu a su tempus benidore. <La depimus acabare – at naradu su diretore de su CIEMEN de Barcellona – de nos fàghere contare comente semus dae sos àteros. Est ora chi esseremus nois a nàrrere chie semus e comente cherimus essere. S’Europa at como paritzos problemas, ma depimus essere a tretu de ispricare a totus chi nois, sas minorias, non semus parte de su problema, ma intames semus parte de sa solutzione>.
De agradu e cumpetèntzia s’arresonada chi at fatu Annibale Sansa, antropòlogu, giai presidente de su Club Alpinu Italianu, e chi como est coordinadore de su progetu ”Dolomiti – Dolomiten – Dolomites – Dolomitis Unesco Foundation”. <Cando si faeddat de amparu de sa Naturalesa e de s’Ambiente – at afirmadu Sansa – non si podet fàghere sa faddina de leare a cunsideru s’ambiente comente chi esseret fatu petzi de terras e rocas. Bi sunt sas comunidades chi sunt de amparare paris cun sas rocas proite sa cultura de sos logos est importante. Galu de prus si sunt comunidades linguìsticas>.
Marco Viola, chi pro annos at ghiadu su servìtziu minorias linguìsticas de sa Provìntzia de Trento, at ispricadu bene a ite punnaiat s’initziativa de sa Provìntzia, ponende.la in cullegamentu istrintu cun cussa de Ceresole de su 2 de su mese de trèulas. <Depimus imparare a comunicare mègius – at at naradu Viola – ca sas minorias si sarbant cando sas majorias cumprendent chi est pretzisu a las amparare. Si nono, intre difidèntzia, ignoràntzia e incumpetèntzia si colant viantesas sena megiorare mai>.
Ugo Perone, filòsofu e assessore cumpetente pro sas minorias de sa Provìntzia de Torino, at naradu chi a fàghere retzas pro sas minorias est de importu mannu, ca si nono, si non tessimus totu in pare, sos bùidos sobrant sos nodos e tando arriscamus de nche rùere. Su monolinguismu – at annantu Perone – in Itàlia at fatu dannu e depimus colare a su bilinguismu. In filosofia naramus chi colare dae duos a medas est fàtzile, prus punta a susu est a colare dae unu a duos. In cue b’est su brincu>. In antis de s’ispetàculu organizadu dae sa Chambra d’Oc ocitana e integradu a sas limbas de minoria in ocasione de sos 150 annos de sa proclamatzione de su Rennu de Itàlia, s’est intesa, pro more de sa Sorastanta Mirella Florian, s’esperièntzia de s’iscola ladina fassana.
A merie, dibata manna de sos missos de sas minorias, moderada dae Maurizio Gnerre, acadèmicu espertu de limbas amerìndias. A una banda Sabrina Rasom at faeddadu de amighèntzias e retzas chi sos ladinos ant giai acumpridu in custos annos cun àteros pòpulos. William Cisilino, diretore de s’Agèntzia Friulana pro sa limba, at propostu a s’àtera banda de afortire sa retza cun presèntzias de sos rapresentantes in sa Cunferèntzia Istadu-Regione e in sos organismos chi rapresentant sos entes locales cara a s’Istadu. Posca ant faeddadu cunfirmende sa punna de s’addòviu Antonio Rocco (Rai de Capodistria pro sa minoria italiana in Islovènia), Francesco Candido (funtzionàriu de sa provìntzia de Torino), Giacomo Lombardo (sìndigu de Ostana, comuna ocitana in Piemonte), Domenico Morelli (Confemili), Carlo Zoli (Small Codes) e àteros rapresentantes de minorias mannas e minores comente Antonio Sammartino (croatu-molisanu), Silvano Palamà (gricu), Bruno Groff (Mòchenos), Marco Stolfo (friulanu) e àteros.
Ines Cavalcanti (Chambra d’OC) at presentadu unu progetu galanu de unu giassu internet in ue sas minorias podent comunicare tra issas faghende novas e dende informos subra atividades, ideas, limbas e culturas. Giuseppe Corongiu, in rapresentàntzia de sa minoria sarda e de sa Regione Autònoma de Sardigna, at propostu chi giai de custa die si esseret fatu unu documentu e unu coordinamentu de sas minorias pro chircare de fàghere prus lobismu cara a Roma e a su guvernu italianu. <Ca – at naradu Coròngiu – tenet resone Aureli Argemì, depimus leare imparu e cumentzare a nos contare nois matessi a sa sola sena leare sa mirada de sos àteros comente medida de s’identidade nostra. Si nono la finimus comente sunt medas in Sardigna: cumbintos de èssere pòpulu sardu, sunt petzi folclore italianu>.
Luigi Chiocchetti, rapresentante ladinu in sa Regione Trentinu – Sud Tirol, at cungiadu mento vende s’importàntzia de gherrare semper pro sa defensa de sos deretos de sas minorias. <Totu paret fàtziale, totu paret seguru – at naradu – ma sa deruta est semper possìbile chi siat in dae segus de sa domo. Temimus finas innimigos medas, non petzi amigos. Bastu de bìdere su tzensimentu chi sui pro nois est favorevoles, a àteras minorias at denegadu s’esistèntzia>.
A congruos, sa Provìntzia de Trento, s’est leada s’impitzu de iscrìere unu documentu de fundatzione de una retza de sas minorias.
Leave a comment