Jacu Floris, nàschidu in Lodè (Nu), at leadu sa maturitade Iscientìfica in Thiniscole (Litzeu Iscientìficu Mialinu Pira de Bitzi), est laureadu in s’Universidade de Tàtari, in Lìteras Antigas e dutore in Istòria de su tempus de mesus pro s’Universidade de Bartzellona, in ue traballat.
- Vostè istat in su disterru. Ais idea de torrare in Sardigna o si istat mègius in foras?
Onni borta chi mentovant sa paràula “disterru” mi s’erpilat su coro: so istràngiu in terra istràngia ma su coro sighit a istare in Sardigna. Como chi est como si istat mègius in foras, ma s’idea diat èssere de torrare cantu prima.
Non ti credas chi est simpre torrare resposta a custa manera, ma sa conditzione econòmica e mescamente polìtica e culturale de sa Sardigna pedit unu mudamentu. E su mudamentu b’at a èssere petzi cando amus a cumprèndere chie semus e a ue cherimus andare. In custu momentu mancat in Sardigna sa punna berdadera a su mudamentu: cando l’amus a tènnere su tempus imbeniente at a èssere diferente.
Mi paret chi sa majoria de sos sardos chi sunt arrumbados in Sardigna ant perdidu s’identidae. Dae foras si bidet a craru chi sena identidade nos si podet megiorare sa terra nostra.
In Bartzellona, in s’Assòtziu de sos sardos, chircamus de nos dare un’identidade forte….ma custa est un’àteru contu, o unu contu “parallelu” …bae e chirca….
- Istare in Bartzellona: ite anneos e ite profetos?
Sos anneos sunt petzi de òrdine pràticu: tzitade manna, digòlliu meda, s’àera mala, sa paga caritade cun s’angenu e mescamente su de non pòdere bìdere su chelu isteddadu.
Sos profetos: in antis de totu su cunfrontu cun gente de onni bicu e logu, s’oferta culturale, sa mentalitade aberta…e mescamente s’oportunidade de istudiare e traballare in un’universidade chi est de sa primas in sa classìfica mundiale. Ma fintzas su de imbènnere e “tocare cun manu” s’Istòria de Sardigna: sos documentos gollidos in sos archìvios catalanos sunt contos antigos chi narant de unu pòpulu (su sardu) chi in parte est diferente cunforma a su chi nos ant contadu fintzas a como.
Dae cando isto in Bartzellona e in Catalugna apo cumpresu ite cheret nàrrere èssere sardu, ma apo cumpresu fintzas proite sa Sardigna est in sa conditzione chi est.
- Polìtica linguìstica sarda e catalana: assimìgios e diferèntzias.
Cale assimìgios??? Depo rìdere o prànghere? Sa Sardigna s’est ischitende petzi in custos ùrtimos annos dae su sonnu de sa limba e pro more de gente che a bois de su Movimentu Linguìsticu, mancari siais (e semos) galu in pagos. In Catalugna su catalanu est sa limba ufitziale, impreada in onni òrdine e gradu, in sas iscolas primàrias, in s’universidade, in sos ufìtzios documonales (de sas domos comunales, ndr), in sas biddas prus minores e fintzas in sos atos prus solennes de sa Regione Autònoma Catalana; sa televisione, sos filmados, sos telegiornales sunt totu in catalanu, sena birgòngia peruna, birgòngia chi in Sardigna b’est galu, a dolu mannu. In Catalugna b’est sa boluntade de s’intèndere pòpulu pro mèdiu de sa limba, de s’intèndere fortes, fintzas in s’economia, pro mèdiu de sa limba: pro sos catalanos sa limba est istada e galu est sa bandera de sa libertade contra a sas istrales de s’ignoràntzia e de sa ditatura polìtica e culturale. Sa limba espressat s’ànima de su pòpulu catalanu e “qui intenta destrur la llengua d’un poble és un enemic d’aquest poble” (Avui 2007). Si podet nàrrere chi sos sardos sentint sa limba issoro comente sos catalanos sentint sa pròpia? Creo chi nono; fintzas a pagu tempus a como nois sardos teniamus birgòngia de sa sarda limba e che tzeracos andaiamus in fatu a chie mai l’at respetada, numenende·la dialetu de s’italianu…. poveritos!!!
- Vostè est un’istòricu: b’at una letzione istòrica chi nois Sardos no amus cumpresu?
Emmo.
Amus semper crèidu e galu sighimus a crèere a su contu, chi diant àere naradu sos ispagnolos, chi semus Locos, pocos y malunidos. Bi creimus ca nos serbit pro iscusa, pro iscundire e carrargiare sa paga gana de megiorare sa situatzione sarda, siat in àmbitu linguìsticu (s’iscusa de sas variantes pro nàrrere chi semus maleunidos), siat in àmbitu polìticu (est mègius chi siant sos àteros a detzidere e non nois, ca semus locos), siat in àmbitu econòmicu (semus pagos e non podimus fàghere meda: nois podimus ordimingiare petzi sagras pro sos turistas, chi bi andant petzi ca no si pagat).
E imbetzes depimus abèrrere sas bentanas a su bentu nou, abèrrere sas ghennas a raportos novos chi potzant favorèssere su mudamentu de sas istruturas polìticas, econòmicas e sotziales sardas, provare a nos aburgare in unu mare “nou”, sena crèere a chie nos at naradu chi a manera istòrica cussu mare lu timimus, ca no est beru.
- In Sardigna s’istòria, sa cultura e sa limba si podent ligare a pare cun s’economia e su turismu?
A custa pregunta creo chi apo respostu in antis a manera isparta. Comente podimus megiorare s’economia e su turismu si su chi faghimus est folclore e non cultura? Presentando·nos comente una “caricatura” de nois matessi? Si sa cultura nostra la mustramus che a folclore est ca non la connoschimus a manera funguda. Nen podimus comunicare cun su mundu nen podimus mustrare sos benes chi tenimus si in antis non connoschimus sa cultura e sa limba sarda chi sunt su sentidu nostru prus fungudu. Su turismu culturale est ligadu a sa gana de sa gente angena de connòschere s’istòria e sa cultura, sas diferèntzias e sas originalidades de unu pòpulu. Nois semus a tretu de las mustrare sena rùere in sa trampa de su folclorismu, comente faghimus como… ma in antis de las mustrare a sos àteros depimus èssere nois sardos matessi a las connòschere e a las pretziare.
- Sardigna, istatutu ispetziale e autonomia noa: su parre bostru?
Faeddare de istatutu ispetziale e autonomia noa non nos batit a caminu perunu: l’ischimus ca bi semus colados e ca giai semus autònomos e a istatutu ispetziale. Chi calicunu mi nàrgiat ite cheret narrare nou: cunforma a ite una cosa est noa? Si pedimus cosas noas est ca sas betzas o sas chi amus connotu non andant prus bene… e torrende a sa domanda est mai possìbile chi galu sighimus a allegare de istatutu e autonomia cando amus bidu chi no si leat a logu perunu? Ite si credent? Chi sa minestra caentada duas bortas siat mègius de sa prima borta? Dae su ‘48 e fintzas a oe custa carta ispetziale e custa pseudo libertade, cara a s’Istadu italianu, non sunt serbidos a nudda e mi paret chi nemos lu potzat dennegare. Istatutu nou est uguale a fallimentu, ca est un patu polìticu intre de sa Sardigna e s’Istatu italianu, patu chi no est uguale, chi est un’atu normativu sardu, votadu dae sos sardos ma postu suta de sa carta costitutzionale e de sa tutela de sas leges italianas. Un’acordu intre de duas realidades polìticas chi mai ant a èssere de pari gradu, ca sa Sardigna at a sighire a èssere dipendente dae unu istadu chi reconnoschet comente printzìpiu su populu italianu ebbia, mancares no esistat, e in ue sa limba, sa cultura e sos bisòngios de sos sardos sunt petzi in funtzione de su bene italianu. De custa manera un’istatutu nos diat isserrare onni possibilidade polìtica de abbaidare a dae in antis e de andare prus allargu.
Tando sa chistione est: nois sardos semus o non semus unu pòpulu? Si lu semus, a ite perdimus tempus e fortzas pedinde a s’Itàlia unu pagu de autonomia? Si semus unu populu beru e cumpletu, cumpleta depet èssere sa libertade nostra de detzìdere, a manera democràtica, sa sorte nostra….
Una regione podet tènnere cuotas mannas de autonomia in intro de un Istadu però sighit a mantènnere una dipendèntzia dae s’Istadu matessi. Duncas, su chi depimus pedire pro èssere meres in domo nostra no est s’autonomia, ma s’indipendèntzia. Custa est s’orizonte nostru d’emantzipatzione natzionale, abertu a su tempus benidore e a sa collaboratzione internatzionale, cun oportunidades novas pro nois e pro fìgios nostros.