Ma a l’ischimus de a beru ite est? Ite punna at custa festa? B’amus pensadu chi est sa festa natzionale de sos Sardos? L’ischimus pro ite est istada istituida dae su Consìgiu Regionale cun sa Lege Regionale n. 44 de su 14 de cabudanni de su 1993 e pro ite l’at numenada “Die de su pòpulu sardu”? Pro ite su 28 de abrile sa Regione Sardigna ordimìngiat cada annu manifestatziones e atividades culturales in totu s’ìsula?
Sa punna de sa festa est sa de ismanniare in sas levas noas sa connoschèntzia de s’istòria e de sos balores de s’autonomia. Est una de sas pagas ocasiones istitutzionales chi amus a faeddare de a beru de sa Sardigna.
A dolu mannu in sas iscolas nostras non faghimus mai s’istòria de sa Sardigna e duncas non connoschimus eventos de importu mannu de s’istòria nostra. No ischimus chi pro nois est una festa de liberatzione e a su matessi tempus de unione de sos Sardos. Una festa chi nos serbit pro meledare subra de s’istitutzione de sa Regione e pro recuperare s’istòria, s’identidade e s’unidade de su pòpulu sardu.
Sa Die ammentat unu momentu artu de s’istòria sarda, unu momentu in ue sa Sardigna s’est rebellada a unu guvernu istràngiu. Oe faghimus parte de s’Istadu Italianu, semus una Regione Autònoma a Istatutu Ispetziale, ma de autonomia reale no nd’amus nudda. No amus autonomia in s’iscola, no amus autonomia in campu fiscale, in campu econòmicu, in campu linguìsticu e fintzas pro sos trasportos semus in manos a grupos lobbìsticos chi ant interessu a mantènnere un‘istadu de insularidade de sa Sardigna. In prus, custos ùrtimos annos, su guvernu tzentrale at chircadu de atacare a manera forte sas pagas autonomias chi aiamus. E tando faeddare de sa Die cheret nàrrere fintzas a faeddare de s’istòria nostra e de sos deretos nostros, connòschere ite nos tocat e ite diamus pòdere àere. E sa connoschèntzia nos diat pòdere abèrrere unu caminu nou pro un’autonomia noa.
Ma ite ligàmene b’at intre de sa limba, sa connoschèntzia e s’autonomia?
Pro unu pòpulu tènnere una cussèntzia linguìstica e de connoschèntzias culturales cheret nàrrere a àere unu mèdiu polìticu de emantzipatzione. Una limba afortiat un’unidade polìtica-istitutzionale de unu pòpulu. Pensade a su chi at fatu s’Itàlia a pustis de s’Unidade: at chircadu de aunire sa limba cun sa punna de aunire su pòpulu. E in parte b’est fintzas renèssida.
Pro su chi pertocat sa limba sarda b’at de nàrrere chi in Itàlia b’at una lege, sa 482 de su 1999 chi amparat sa limbas de minoria chi sunt in s’Istadu Italianu: su frantzesu, s’otzitanu, su francu-provenzale, su tedescu, s’islovenu, su ladinu, su friulanu, s’albanesu, su croatu, su grecu, e in Sardigna su sardu e su catalanu de s’Alighera. Custa lege est unu pagu istrana, ca at sa punna de amparare sas culturas linguìsticas prus che sas limbas, comente chi si potzat abbalorare e promòvere una limba fintzas sena a la faeddare e a l’impitare.
Diferente est imbetzes sa “Carta Europea pro sas limbas regionales e de minoria”, iscrita in su 1992, chi at a craru chi un’identidade culturale e un’autonomia linguìstica est una possibilidade de ghiare a unu pòpulu a unu protzessu de ismanniamentu culturale e de intercomunicatzione intre de sos pòpulos. A la nàrrere cun àteras paràulas e a manera prus simpre diamus pòdere nàrrere chi si nois imparamus a sos pitzinnos sa limba sarda, faghende.lis cumprèndere s’importu de faeddare e de impitare una limba de minoria non lis semus imparende una limba ebbia, ma semus prantende in issos sèmenes de respetu: respetu pro sa limba e cultura issoro, ma peri respetu pro cada genia de minoria, siat issa linguìstica, religiosa, ètnica e culturale. Lis semus aberende sa mente, lis semus imparende chi su mundu est fatu de diferèntzias chi est pretzisu respetare. A comintzare dae sa diferèntzia pròpia.
Duncas, pro ite si depet faeddare de limba in sa die de sa Sardigna? Ca est una festa chi serbit a meledare in subra de s’istitutzione de sa Regione e de s’autonomia e ca s’ufitzializatzione de sa limba sarda diat dare a sa Sardigna profetos mannos pro abèrrere un’àndala noa in s’autonomia, ca diat dare in antis de totu autonomia culturale, econòmica, sotziale e fintzas polìtica.