– de Giuseppe Corronca –
Sa paràula “filosofia” protzedit dae sa limba greca e cheret nàrrere “amore pro sa connoschèntzia”. Finas dae su cumentzu, sa filosofia, si ponet comente una chirca crìtica e ratzionale subra sos interrogativos printzipales chi abolotant s’òmine; interrogativos chi pertocant a isse e su mundu chi lu inghìriat. Segundu sos istudiosos, sa filosofia otzidentale naschet in Grètzia in su de VI sèculos in antis de s’èra volgare e si distinghet pro èssere una chirca ratzionale, a diferèntzia de sa filosofia orientale chi giughet unu marcu religiosu e mìticu.
Sa filosofia at semper tentu contu de totus sas problemàticas e matèrias chi ant interessadu s’òmine: fìsica, matemàtica, antropologia, ontologia, polìtica, ètica, teologia. Totu custas disciplinas sunt istadas sienda de sa filosofia, finas a su sèculu XIX a pustis de s’era volgare cando, cun su Positivismu, sas iscièntzias cumentzant a divènnere autònomas e ispetzialìsticas.
Sa fìsica istùdiat sa natura e s’universu; sa matemàtica sos nùmeros; s’antropologia s’òmine; s’ontologia istudiat s’èssere in cantu èssere; sa polìtica si òcupat de sa partetzipatzione de sos òmines a sa vida de s’Istadu; s’ètica de sos problemas morales e de comente s’òmine depet bìvere in sa sotziedade; sa teologia si preòcupat de su problema religiosu e duncas de Deus.
Sos primos interrogativos chi interessant sos filòsofos de sa Grètzia de su de VI sèculos sunt cussos chi pertocant sa chirca subra de sa natura, cramada in grecu physis. Difatis sos filòsofos chi bivent in custu perìodu benint cramados filòsofos de sa «physis», “pre-sofistas” o “pre-socràticos”, ca benint in antis de sos Sofistas e de Sòcrate.
Sos interessos chi tenent custos filòsofos sunt bortados a s’istùdiu de sa natura e, duncas, a su problema cosmològicu. Issos chircant su printzipiu primu de s’universu, chi in limba greca benit cramadu arkè: sa matèria “primordiale”, segundu issoro, est dotada de una fortza chi la faghet mòvere. In custu sensu si faeddat de ilozoismu, paràula, custa, chi benit dae sa limba greca e chi cheret nàrrere «matèria chi bivet».
Custos filòsosofos sunt puru panteistas ca identificant su printzìpiu eternu de su mundu cun sa divinidade.
Custa fase de sa filosofia, dominada dae s’istùdiu de sa natura, cumentzat cun s’iscola iònica e sighit cun s’iscola pitagòrica, Eràclitu, sos eleatos, sos fìsicos pluralistas e s’atomismu. A partire dae sa sofìstica e dae Sòcrate, s’interessu filosòficu lassat a parte sa natura e si cuntzentrat in problemas chi pertocant s’òmine, problemas èticos e polìticos.
Giuseppe Corronca