Istòria de Entzu, Rex Sardiniae



Entzu Re de Sardigna, mègius connotu comente Entzu de Isvèvia o Entzu Hoenstaufen, fiat fìgiu mustrengu de s’imperadore Federigu II, Stupor Mundi, e de sa nòbile Adelàide de Urslingen. Su nùmene suo fiat Heinrich, incurtziadu in Encius pro non si trobojare cun s’àteru frade a un’ala, Heinrich, fìgiu de Federigu II e Costantza de Altavilla. Non si connoschet s’annu pretzisu de sa nàschida sua, a su prus seguru paret chi esseret su 1222, fortzis in Cremona e fortzis in su casteddu de Hagenau, in ue Federigu aiat connotu sa mama. Fintzas a su 1238 non tenimus noas de importu subra de sa vida sua: in cussu annu su babbu, a pustis de l’àere legitimadu comente fìgiu suo, l’aiat fatu cavaglieri e numenadu Rex Sardiniae, cojuendeˑlu cun Adelàsia Giuighissa de Torres, meda prus manna. Fiat, pro tantas cosas, òmine balente: bellu che sole, forte, abbistu meda, de bonu coro, amantiosu de sa cassa cun s’astore e de sas fèminas, nòbile de ànimu e de modos, poeta, e mescamente dugone balente, mancari atrividu e mancari sa sorte sua in sas gherras non siat istada sempre ditzosa. A paranùmene l’aiant pesadu “Falchitu”, prus pro s’atza chi paraiat in sas cuntierras chi non pro sa passione de sa cassa. Su babbu li cheriat bene meda, naraiat chi fiat su fìgiu chi l’assimigiaiat de prus in pare a su fradastru Manfredi. In su 1238, cun d’una trumighedda de cavaglieris e òmines de gabbale, s’imbarcat pro bènnere a Sardigna a si cojuare cun Adelàsia de Torres, chi in cussos tempos teniat prus de trinta annos, sende Enzo pitzoccu de, fortzis, sèighi annos. In Sardigna, pro more de su coju sou, leat su tìtulu de Rex Turrium et Gallurae, nointames esseret mere fitianu ebbia de su Logu de Torres, e mancari su babbu l’aeret numenadu puru Rex Sardiniae, tìtulu custu imaginàriu, da chi Federigu II non teniat podere perunu in Sardigna. Pro su de l’àere dadu custu tìtulu su Papa Gregòriu IX detzidit de iscomunigare sos cojuados noos, e, s’annu a pustis, imbolat s’anatema contra de Federigu II da chi sa Sardigna, mancari partzida in bator regnos indipendentes, fiat sugeta a s’autoridade de su pontìfitze, cumintzende unu tempus mannu de gherras intre Impèriu e Papadu. Entzu e Adelàsia si fiant cojuados in Santa Maria de su Regnu in Àrdara, sa domo issoro fiat in su Palatzu Giuigale, ma Entzu abbarraiat meda a contu suo in Tàtari, in una domo chi fiat fentomada “domus domini regis Henthii”: sa domo chi, a dies de oe, li narant “casa di Re Enzo”, in su cursu de Tàtari, est fortzis istada fraigada in ue bi fiat su palatzu suo, sende fata a su mancu dughentos annos a pustis de sa dispedida de su Re. Sos malintragnados naraiant chi su coju, mancari tzelebradu, no fiat istadu cunsumadu, da chi Adelasia fiat giai intreulada cun Micheli Zanche, un’usureri tataresu fentomadu puru dae Dante in sa Cumèdia, e non teniat interessu nen praghere a si corcare cun unu pitzioccheddu galu imparaditzu in sas “cosas de letu”. Ma custas sunt tzarras de gente mala: mancari no esseret coju de amore, s’onore de ambos duos non cheret postu in duda, sende gente de genia nòbile e de gabbale.
In su 1243-44 sighit a chertare contra a sos comunos lìberos in Lombardia. In su 1245 su Papa lu torrat a iscomunigare (det èssere chi duas iscomùnigas no abbastaiant pro nche lu bogare dae sa Gràtzia de Deus, bidu chi in gherra fiat unu de sos mègius dugones!). Federigu II in s’interi detzidit de atacare Milanu cun totu sa fortza sua e dae totue: Entzu cun sa truma sua binchet sos Milanesos in su logu de Gorgonzola, ma, sendeˑsi atrividu meda a innantis cun pagos cumpàngios, sos inimigos lu faghent presoneri e nche l’inserrant in su campanile de una crèsia. Da chi fiat acudende totu s’esèrtzitu imperiale, sos Milanesos lu torrant luego liberu, suta de sa promissa de si retirare in pare cun sos suos. In su 1246 Federigu Barbarossa li dat s’investidura pro sas Marcas de Lunigiana e Garfagnana. Chertat cun sos Guelfos in Parma e si dat a sas bardanas in su Piemonte e in sa Lombardia. In sos annos a pustis sighit a gherrare, fintzas chi in su 1248 sos imperiales perdent una batalla de importu mannu a costas de Parma, cosa chi truncat, una borta e bona, totu sas ambitziones de Federigu II. In su 1249 Entzu si torrat a cojuare, cun d’una neta de Ezzelino da Romano. Pustis torrat a gherrare, dirruende su casteddu de Rolo chi si fiat rebelladu a s’Impèriu, faghende apicare prus de chentu presoneris. Da chi sos Bolognesos si fiant torrende a pesare contra de s’Imperadore, Entzu aprontat in su mese de maju una truma de cavaglieris pro lis dare impedìngiu: su 26, lòmpidu a su riu Panaro, s’apìtzigat cun pagos genieris bolognesos chi fiant guastende unu ponte. In s’interi, sa truma manna de sos Bolognesos, chi aiant giampadu su ponte ogros a innantis, da chi sa retroguàrdia s’abbìgat de s’atacu de Entzu, torrat in segus, agatende s’esèrtzitu imperiale istracu e male sestadu: tando sos imperiales si retirant, foras de Entzu cun pagos de sos suos, abbarrados in segus pro assegurare sa retirada. Da chi sas fortzas non fiant paris, sos Bolognesos binchent a Entzu e lu leant presoneri. Inserradu in Bologna, bardiadu a vista, Entzu abbarrat gasie fintzas a sa morte sua in su 1272. Mancari in su cumintzu esseret istadu tratadu che cane, a finitia s’asserru sou s’indurchit meda, illebiendeˑsi, cumente si cumbeniat a unu presoneri de genia nobile.