– de Giuseppe Corronca –
S’iscola iònica naschet in Miletu, in Asia Minore e at comente esponentes Talete, Anassimandru e Anassìmene. Custos tres filòsofos sunt acomunados dae su fatu de èssere monistas: issos, difatis, faghent protzèdere sa realidade de su mundu dae unu printzìpiu ebbia.
Talete est su maistru fundadore de custa iscola. Naschet in s’annu 624-23 in antis de s’era volgare (a.e.v.), e morit in su 546-45. Isse est polìticu, astrònomu, matemàticu, fìsicu, filòsofu. S’arké, su printzìpiu de totus sas cosas, pro Talete, est s’abba. S’abba est su subjectum, chi istat a suta de terra. Issa est sa fortza ativa chi faghet bìvere e chi mudat sas cosas; sos sèmenes de totus sas cosas, pro Talete, ant una natura ùmida.
Anassimandru naschet, forsis, in su 610-09 a.e.v. e est su primu autore de iscritos filosòficos in Grètzia. S’òpera chi est abarrada est “Subra de sa natura”. Isse est su primu a cramare sa sustàntzia ùnica cun su nùmene de arkè (printzìpiu). S’arkè, pro Anassimandru, est identificada in s’ápeiron, chi est unu printzìpiu infinidu, pro ite non morit e non s’arrogat; indefinidu e indeterminadu, ca sos elementos non sunt distintos. S’ápeiron cumandat totus sas cosas e est diferente dae su mundu, e duncas est trascendente. Isse est sa cantidade infinida de sa matèria, dae sa cale totus sas cosas ant orìgine, pro more de unu protzessu de separatzione dae sa sustantzia “primordiale”, e in sa cale totus sas cosas acabant. Custa separatzione segat s’unidade de s’infinidu (àpeiron): in custa manera intrat sa diversidade in ue bi fiat armonia.
Sa sustàntzia infinida est animada dae unu movimentu eternu chi partzit sos contràrios (caente e fritu), faghende nàschere mundos infinidos, chi si sighent segundu unu inghìriu chi durat pro s’eternidade.
Anassìmene naschet in su 546-45 a.e.v. e morit, forsis, in su 528-25. A diferèntzia de Anassimandru, chi chircat su printzìpiu de totus sas cosas in una matèria chi no est determinada, Anassìmene ammitit, comente printzìpiu, una matèria determinada: s’àera. Custa matèria est infinida e in movimentu; est sa fortza chi animat su mundu, bidu comente un’animale mannu chi alenat. Dae s’àera naschent totus sas cosas chi sunt istadas, chi sunt, e chi ant a èssere, fintzas sas divinidades. S’àera est su printzìpiu de ogni mudòngiu e movimentu, chi detèrminat e trasformat sas cosas cun unu dòpiu protzessu de rarefatzione (in ue si mudat in fogu e duncas caente), e condensatzione (in ue si mudat in bentu, nues, abba, terra, pedra e duncas fritu). Anassimene, comente Anassimandru, ammitit su divènnere tzìclicu de su mundu.
Giuseppe Corronca
Leave a comment